NoB6

94

NAUKA O BOGU

I POZNAWALNOŚĆ BOGA — RZECZYWISTOŚĆ BOGA...

95

łatwo staje się cechą metafizycznego rozumienia Boga, i uzyskać widzenie aktywne ^{1 2}. Bóg jest absolutnym duchem, który sam z siebie jest wolny. Powodem wpisania w roku 1898 większości dzieł tego profesora uniwersytetu w Wiirzburgu na indeks było wysunięte przez jego przeciwników podejrzenie, że wprowadza on w pojęcie Boga dualizm i przez to sprzyja panteizmowi. Później Martin Heidegger wyśmiał ukute przez Schella pojęcie, gdyż takiej causa sui nie można oddawać czci: boskiemu Bogu bliższe jeszcze byłoby bez-bożne myślenie ^,0.

W kontekście rozważań Tomasza znajdują się dalsze pojęcia, które wypada przynajmniej wymienić. Z określenia ens a se wyprowadzone zostało pojęcie aseitas jako określenie istoty Boga. To samo znaczenie ma określenie Boga jako actus purus. Jest ono zapożyczone z filozofii Arystotelesa i oznacza, że Bóg jest najczystszą rzeczywistością istnienia, która nie zawiera w sobie w najmniejszym stopniu czystej możności (potentia). Jest doskonałością w pełni i w spełnieniu.

^v 3.2.3 Nieskończoność

Termin ten był stosowany, jak już widzieliśmy, w teologii patrystycznej i średniowiecznej. W teorii poznania jednak dopiero w czasach nowożytnych zyskał przewodnią rolę.

Dla Kartezjusza zasadnicza otwartość umysłu na nieskończoność jest warunkiem ludzkiego poznania. Nieskończoność jest bowiem w przeciwieństwie do wszystkich ograniczeń doskonałością. Tym samym uważa Kartezjusz konieczność ist-

ulonia Boga za udowodnioną. Myśl ta i jej krytyka towarzyszy nowożytnej metafizyce¹¹.

Problem leży w tym, że w odniesieniu do Boga nieskończoność musi być pomyślana dalej, niż jako samo przeciwień-Iwo skończoności. Nieskończony Bóg i skończone stworzenia nie znajdują się naprzeciw siebie jako w pewnym sensie lównouprawnione na tej samej płaszczyźnie. Co więcej, dopiero Bóg nieskończony zapewnia stworzeniom ich skończone istnienie.

W filozofii scholastycznej starano się wyrazić ten fakt mówiąc, że gdy rozważamy od strony Boga, relaq'a Boga do człowieka jest tylko pomyślana (relatio rationis), natomiast odniesienie od człowieka do Koga należy przyjmować jako rzeczywiste (relatio realis). Jest w tym pewna słuszność, istnieje jednak niebezpieczeństwo, gdyż człowiek w gruncie rzeczy nie dosięga Boga. To zaś jest sprzeczne z biblijnymi wypowiedziami o współcierpieniu Boga ze stworzeniami, o Jego obecności w świecie.

Kabaliści chcieli ten problem rozwiązać postulując, że Bóg sam ograniczył się w stworzeniu dla dobra stworzeń i w ten sposób ustąpił Im miejsca.

Hegel próbował wyjścia każąc nieskończoności objąć również przeciwieństwo „skończone" — „nieskończone”¹².

Podobnie myślał już Mikołaj z Kuzy: Bóg to „Non aliud" (Nie-l/ine), które udziela „innemu" zarówno inności, jak i tożsamości. Bóg |ost wówczas „zbiegiem przeciwności", coincidentia oppositorum¹³.

Pokusy pojęcia nieskończoności pojawiają się, jeśli widzimy skończoność tylko jako pochodną i wynik nieskończoności.

¹¹    Por. W. Pannenberg, Systematische Theologie I, 377-389.

¹²    Wissenschaft der Logik I (PhB 56), 125. Także Hans Kling, Existiert (lott?, Miinchen 1978, 192-194.

¹³    Tzt D 2/II, nr 157 zawiera dobry przykład sposobu, w jaki Kuzańczyk myśli o granicach języka i poznania: nawiązuje on wprawdzie do scholastyki, nic również ją przezwycięża.

lUliiUui

1

   Zob. tzt D II/2, nr 170. Por. Wprowadzenie J. Hasenfussa do wydanego przez niego i przez P. W. Scheele dzieła Katholische Dogmatik, Mdnchen-Paderbom-Wien 1968, t. I, XV-XVII.

2

   Holzwege, Frankfurt 1977, 244 n.