NoB4

110 NAUKA O BOGU i POZNAWALNOŚĆ BOGA — RZECZYWISTOŚĆ BOGA... 111

Filozofia średniowieczna poprowadziła te rozważania teoretyczno-językowe dalej. Rozróżniano pojęcia jednoznaczne (człowiek), wieloznaczne (zamek = budowla obronna lub urządzenie zamykające) i analogiczne: produkt przemysłu farmaceutycznego jest zdrowy nie w tym samym znaczeniu, co ludzkie ciało, lecz tylko w odniesieniu do niego. Pojęcia analogiczne są to więc pojęcia podobne. Przecinają się ze sobą jak koła na fladze olimpijskiej. Treści są częściowo wspólne, częściowo — i to w większej części — różnią się. W przypadku analogii brak podobieństwa jest zawsze większy, niż podobieństwo. Ale właśnie dlatego ma ona wartość poznawczą, gdyż wskazuje. Tablica poglądowa na stronie 253 podsumowuje to wyjaśnienie.

Poznanie analogiczności dostarczyło teologii instrumentu pozwalającego w sposób odpowiedzialny wypowiadać się o Bogu. Można formułować trafne sądy o Nim nie naruszając Jego nieskończonej tajemnicy. Warunkiem jest oczywiście, aby pojęcia były zawsze jednoznaczne — inaczej nie powiemy o Bogu nic więcej, będzie to tylko szept³³.

Analogiczność była w teologii przydatna dla poznania Boga przede wszystkim dlatego, że pozwalała wychodzić od stwierdzenia, że Bóg jest Sprawcą wszystkich rzeczy, nie mogą one więc być do Niego absolutnie i całkowicie niepodobne. Idąc za tym stwierdzeniem, teologia negatywna musiała zawsze tak postępować, aby zachowana została radykalna różnica między Bogiem i światem. Tę funkcję mogło przejąć pojęcie nieskończoność. Jest ono negacją — zaprzeczone zostaje to, co skończone — ale zakłada positivum, afirmację: istnienie, któremu odmawia się wszelkiej słabości istnienia. W ten sposób dają się formułować prawdziwe wypowiedzi o Bogu, przy czym rodzi się paradoks: im więcej o Nim poznajemy, tym jaśniej możemy powiedzieć, czym On nie jest.

³³ Tutaj leży też sedno zarzutu W. Panneńberga, w: Systematische Theolo-gie, t. I, 372 n. (uwaga 14. dzieła). Orzeczenie analogiczne wymaga już jednoznacznej postawy i zakłada ją z góry. „Pojęcia muszą być jednoznaczne".

Teologia klasyczna, sięgając do wypracowanego przez I' .oudo-Dionizego pojęcia „ponadistotowości" Boga, mówiła o trój kroku³⁴. Skończoną formę znajdujemy u Tomasza z Akwinu.

Ściśle biorąc nie można mówić o trzech „krokach" czy „drogach". Nie następują one bowiem jedne po drugich, lecz w jednym jedynym ciągu myślenia. Przedstawia się on jak następuje (por. s. 254):

1.    Via affirmationis: wypowiedź twierdząca („Bóg jest prawiedliwy").

2.    Via negationis: wypowiedź przecząca („Bóg nie jest .prawiedliwy”, jeśli jako miarę przyjmiemy sprawiedliwość ludzką).

3.    Via (super) eminentiae: wypowiedź przewyższająca („Bóg jest sprawiedliwy w sposób doskonały, niewyobrażalny, niewyczerpany").

Poznaliśmy już wcześniej przymioty Boga odzwierciedlające ten trzeci „krok", na przykład wszechmoc, wszechwiedzę.

Tomasz był świadomy, że tok myślenia Pseudo-Dionizego ma słaby punkt. Co właściwie uprawnia nas do tego, byśmy wychodząc od pozytywności stworzeń formułowali pozytywne wypowiedzi (choćby nawet najbardziej wygórowane) o Bogu? Z czystym sumieniem nie można nawet pojęcia bytu stosować bez zastrzeżeń i do Boga, i do stworzenia. Należy rozróżniać sposób, w jaki jest Bóg, a w jaki są stworzenia. Powtarzamy z naciskiem: nie istnieje żadna rzeczywistość, która obejmowałaby razem Boga i stworzenia.

³⁴ D. n. 1,1; 13,1-3; tzt D 2/II, ni 114 n.; c. h. 2.

_{........................................}.....h.ilh.M.miimin.mi...mm................................