Obraz3

XVI BIOGRAFIA I LEGENDA

cześnie bierność i stagnację sejmu. Swym radykalizmem zraża do siebie zarówno starych, jak i nowych członków Towarzystwa Patriotycznego. Znienawidzony przez stronników ugody i niezrozumiany przez zwolenników rewolucji stopniowo schodzi na dalszy plan politycznej sceny". Przegrywa jako polityk i jako zwykły człowiek, wówczas to bowiem wypływa na światło dzienne jego karmelicki elaborat i epizod pracy w biurze cenzury. Owe .grzechy młodości” i wypadki pierwszego tygodnia powstania, toczące się z zawrotną szybkością, obrosły w biograficznej legendzie bogatą literaturą, która wespół z popularnymi opraco-I waniami biograficznymi, przyczyniła się do wykreowania kolej-nego mitu — przegranego i rozgoryczonego polityka¹.

W lutym 1831 roku Maurycy Mochnacki zaciągnął się jako szeregowiec do 1 pułku strzelców pieszych i w trakcie kampanii wojennej dosłużył się stopnia podporucznika. Wiele wskazuje na to, że na polu walki pragnął zmazać niesławę. Uczestniczył w bitwach pod Wawrem (19 II), Liwem (14 IV), Przetyczą i Długosiodłem (16 V), Nadborowem (19 V) i pod Ostrołęką (26 V). Po raz pierwszy został ranny pod Wawrem, powtórnie otrzymał ciężkie rany postrzałowe przy bohaterskiej obronie armat pod Ostrołęką, za co uhonorowany został złotym krzyżem Virtuli Militari, ale do służby polowej nie mógł już powrócić. Po opatrzeniu ran i blisko dwumiesięcznym pobycie w szpitalu potowym rozpoczął więc ponownie działalność polityczną i pisarską. Angażując się po stronie gen. Jana Krukowieckiego, pragnął za wszelką cenę podtrzymać powstanie; odsunięty jednak od możliwości sprawowania funkcji w rządzie poświęcił się przede wszystkim politycznej ^{2 3}

publicystyce; na lamach „Dziennika Powszechnego Krajowego”, „Dziennika Narodowego” i „Gazety Narodowej”^{4 1 5}, które w okresie powstania listopadowego sprzyjały polityce kół radykalnych i rewolucyjnych, zwalczał — jak zawsze — tendencje ugodowe, możliwość układów z Rosją, przekonywał o możliwości powodzenia powstania, obarczał winą za przegrane bitwy kiepskich dowódców i słaby sejm, niezdolny do organizacji zbiorowego wysiłku na rzecz zwycięstwa. Wskutek awantury z generałem Wojciechem Chrzanowskim skazany został na rozstrzelanie (w nocy 6/7 DC) za niesubordynację i obrazę przełożonego. Pośród zgiełku i narastającego chaosu, przy ostrzale artyleryjskim nadciągających od strony Woli wojsk rosyjskich — zbiegł szczęśliwie z aresztu.

Po upadku powstania wraz z bratem Kamilem, który w trakcie wojny z Rosją jako zawodowy oficer dosłużył się ostatecznie stopnia majora, Maurycy przekroczył pruską granicę, w Golubiu przebył kwarantannę i 2 listopada 1831 roku przyjechał do Paryża, spędzając ostatnie lata życia na emigracji we Francji. Wyrokiem carskiego Najwyższego Sądu Kryminalnego z 1834 roku, jako niebezpieczny przestępca i jeden z głównych prowodyrów powstania, został zaocznie skazany na szubienicę.

1

(1815—1830), Warszawa 1966; A. Słomkowska, Prasa rządowa Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807—1838), Warszawa 1969; taż, Dziennikarze warszawscy. Szkice z XIX wieku. Warszawa 1974; M. Tyrowicz, Organizacja redakcji w prasie i czasopiśmiennictwie polskim w 1 połowie XlX^wieku, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, t.

2

¹¹ Ponieważ o politycznej stronie działalności Mochnackiego piszą w nadmiarze inni monografiści (zob. moje uwagi w rozdz. V. Recepcja twórczości) — ten wątek biografii krytyka pozwalam tu sobie tylko zasygnalizować.

¹¹ Zob. Bibliografia: Mochnacki w literaturze pięknej, teatrze

3

filmie.

4

O czasopismach, które redagował lub z którymi współpracował Mochnacki, piszą m.in. (wymieniam tylko prace ważniejsze): W. Giełżynski, Prasa warszawska 1661—1914, Warszawa 1962; A. Kempa, Programy redakcyjne i dążności polskiej prasy literackiej w I ćwierćwieczu XIX wieku, „Prace Polonistyczne”, S. XXVII, 1971, s. 147—164; A. K o w a 1 s k a, Mochnacki i Lelewel, współtwórcy życia umysłowego Warszawy i kraju 1825—1830, Warszawa 1971; J. Łojek, Studia nad prasą i opinią publiczną w Królestwie Polskim

5

- BN 1/297 (M. Mochnacki: Rozprawy literackie)