Obraz8

160 XIX. Teiytoricilna organizacja (ustrój) państwa

218.    Francja jest państwem modelowo unitarnym. Kolejne konstytucje uznają Republikę Francuską za jednolitą i niepodzielną (uniąue et indivisible). Skłonność ku centralizacji jest w tym kraju produktem historii. Jeszcze przed rewolucją 1789 roku nastąpił proces centralizacji władzy w rękach monarchów. Chodziło o powstrzymanie tendencji odśrodkowych, mających tu bogate tradycje. Po obaleniu monarchii tendencje centralizacyjne umocniły się. Dotyczy to w szczególności czasu rządu jakobinów^ a następnie doby Cesarstwa. Państwo narodowe, jednolite i niepo-* dzielne, w którym dawne prowincje utraciły pozycję silnych jed-> nostek politycznych, uznano za najbardziej racjonalne i celowe.^? Kraj został podzielony na jednostki administracyjne - departament ty - których granice i kształt świadomie zaprojektowano w oderwaniu od układu dawnych historycznych prowincji. Także nazwy departamentów miały zatrzeć wspomnienie o przeszłości, ponieważ nawiązują one jedynie do charakterystycznych obiektów fi-; zjograficznych danego obszaru, na przykład do rzek lub gór.

219.    Przepis (art. 3) stanowiący, że Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym znalazł się też w konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku. W dyskusjach nad tym przepisem wyjaśniano, że jego przyjęcie nie będzie stało na przeszkodzie tworzeniu w Polsce regionów lub rozwojowi samorządu terytorialnego. Oznaczać ono będzie natomiast, iż Polska nie może stać się państwem federalnym. Nie należy jednak konstytucyjnej zasady unitaryzmu rozumieć jako dającej automatyczne przyzwolenie na centralizowanie władzy publicznej w państwie. Można powiedzieć, że nie istnieje konieczny związek między unitarnym, terytorialnym ustrojem państwa a zakresem centralizacji lub decentralizacji w nim władzy publicznej.

220.    Fakt, że państwo ma charakter unitarny, nie jest oczywiście równoznaczny z tym, iż nie jest ono podzielone na jakieś podobszary. Zdarzają się państwa tak małe, że trudno jest w nich dzielić cokolwiek. W większości jednak państw mamy do czynienia z jednostkami podziału terytorialnego oraz z administracją terytorialną typu samorządowego - zdecentralizowaną, bądź z administracją typu rządowego - niekiedy zdekoncentrowaną.

i 221. Decentralizacja polega na tym, że uprawnienia do podejmowania decyzji przez jakąś instytucję czy organ są trwale, ŁlHttiwowo chronione przed odebraniem lub ograniczeniem ich pi/.cz jednostki władztwa publicznego usytuowane na wyższych piętrach hierarchii. W systemie zdecentralizowanym nie można Wtem arbitralnie odebrać uprawnień, które jednostkom organizacyjnym uprzednio się przekazało. Ewentualne odebranie tych Uprawnień musi się wiązać ze stosowną zmianą ustawy, co zara-lem znosi lub ogranicza zasięg decentralizacji. Sfera swobody działania w ramach tego systemu chroniona jest zazwyczaj sądownie. Autonomia, o której była mowa wcześniej, jest bardzo rozwiniętą formą decentralizacji, lecz formą taką jest także samorząd (np. terytorialny).

Z dekoncentracją mamy natomiast do czynienia wówczas, gdy następuje przekazanie pewnych uprawnień jednostkom organizacyjnym na takiej zasadzie, że organ przekazujący może je w każdej chwili cofnąć, a sprawę, co do której zapaść ma rozstrzygnięcie władcze, przejąć do własnej decyzji. Oczywiście, każdy rozsądny kierownik, by dać sobie radę z załatwieniem napływających spraw, dekoncentruje swoje uprawnienia. Jego podwładny nie decyduje jednak we własnym imieniu, lecz w imieniu swojego zwierzchnika, który za decyzje prawnie odpowiada.

Zauważyć wypada dosyć regularnie powtarzającą się prawidłowość. W politycznych reżimach (patrz dalej) o demokratycznym charakterze częściej spotykamy się z rozwiązaniami ustrojowymi realizującymi wymogi decentralizacji niż w reżimach autorytarnych czy totalitarnych. W XX wieku centralizacja władzy, niekiedy skrajna, spotykana była w państwach faszystowskich i tych, których ideałem miał być leninowski model tak zwanego centralizmu demokratycznego.

222. Jednostki podziału terytorialnego w państwach unitarnych noszą różne nazwy: gubernia, kraj, prowincja, region, ziemia, województwo, powiat, gmina. Ilość szczebli podziału terytorialnego w państwie unitarnym (podobnie jak i w federalnym) bywa różna. Niektórzy specjaliści z dziedziny teorii i praktyki administracji, organizacji i zarządzania twierdzą, że lepiej mieć do czy-