obraz6 (20)

a losem nie inicjowanych. Poczynając od Hymnu do Demeter, wychwalano szczęśliwość inicjowanych na tamtym świecie i żałowano tych, którzy konali bez uczestnictwa w Misteriach. „Szczęśliwy ten z ludzi żyjących na ziemi, kto zobaczył te rzeczy! Ten, kto nie poznał świętych orgii i nie wziął w nich udziału, nie będzie miał po śmierci tego samego losu w mrocznych przybytkach” {Hymn do Demeter, 480-482). „Szczęśliwy, kto zobaczył to, zanim poszedł pod ziemię! - wykrzykiwał Pindar - Zna koniec życia! Zna także początek...” (Threnoi, fragment 10). „O, po trzykroć szczęśliwi ci ze śmiertelników, którzy po kontemplacji tych Misteriów udadzą się do Hadesu; oni tylko będą mogli tam żyć; dla innych wszystko będzie cierpieniem” (Sofokles, fragment 719 Dindorf, 348 Didot).

W epoce hellenistycznej idea głosząca, że inicjowany w Misteria cieszył się uprzywilejowaną sytuacją duchową zarówno za życia, jak i po śmierci, stała się jeszcze popularniejsza. Inicjowano się więc dla uzyskania on-tologicznego statusu nadludzkiego, bardziej lub mniej boskiego, i zapewnienia sobie przetrwania post mortem, a nawet nieśmiertelności. A jak to przed chwilą widzieliśmy, Misteria używają klasycznego scenariusza: śmierć mistyczna nowicjusza, po której następują nowe, duchowe narodźmy. Dla historii religii znaczenie Misteriów grecko-orientalnych tkwi przede wszystkim w tym, że ilustrują one konieczność osobistego doświadczenia religijnego, angażującego całą egzystencję człowieka, co w terminologii chrześcijańskiej oznacza również jego „zbawienie” w wieczności. Takie osobiste doświadczenie religijne nie mogło rozwinąć się w ramach kultów publicznych, których zasadniczą funkcją było zapewnienie uświęcenia życia obywatelskiego i trwałości państwa. W wielkich cywilizacjach historycznych, w których rozmnożyły się Misteria, nie odnajdujemy już sytuacji specyficznej dla kultur prymitywnych; jak wielokrotnie zwracaliśmy uwagę, inicjacje młodzieńców były tam również okazją do całkowitego odnowienia zarówno wspólnoty, jak i Kosmosu. Zupełnie inna była sytuacja w epoce hellenistycznej: ogromny sukces Misteriów ilustruje rozdźwięk między elitami religijnymi i religią państwa, który pogłębi chrześcijaństwo i przynajmniej na czas jakiś uczyni ostatecznym³³.

Dla naszych badań jednakże Misteria są dlatego interesujące, że pokazują wiecznotrwałość tradycyjnych tematów inicjacyjnych oraz ich zdolność do nieokreślonej reaktywacji i wzbogacania się nowymi wartościami. W świecie

Por. A. D. Nock, Conversion (Oxford 1933), zwłaszcza s. 138-155 (Nawrócenie Lucjusza).

164