Obraz (652)

3. Budowa zdania

Orzeczenie proste to wyłącznie orzeczenie słowne, natomiast orzeczeniem złożonym może być zarówno orzeczenie słowne, jak i imienne. To ostatnie w zdaniu jest zawsze orzeczeniem złożonym.

Przykładami składników o funkcji orzeczenia mogą być:

—    forma czyta (słowne proste) w zdaniu:

Marysia czyta książkę.

—    forma będzie czytała / czytać (słowne złożone) w zdaniu:

Marysia będzie czytała książkę.

—    grupa (traktowana przez tradycję jako forma strony biernej) jest czytana (jest to orzeczenie słowne złożone) w zdaniu:

Książka jest czytana przez Marysię.

—    grupy typu: jest czytelniczką, to czytelniczka, bywają interesujące, jest przyjemnie, była z pergaminu (imienne złożone) w zdaniach:

Marysia jest czytelniczką / to czytelniczka książek przygodowych. Książki bywają interesujące.

Czytać jest przyjemnie.

O ile, o czym wspominaliśmy (por. IV.4.6.2.5), grupy typu: jest czytana, została przeczytania tradycja traktuje na równi z formami typu: będzie czytała jako formy czasownika, które są konstrukcjami analitycznymi, o tyle orzeczenie imienne także w ujęciu tradycyjnym jest uważane za grupę składniową o funkcji orzekającej.

Składniki grupy, która realizuje orzeczenie imienne to łącznik i orzecznik.

Łącznikiem (spójką) jest zawsze jedna z form czasowników: BYĆ, BYWAĆ, STAĆ SIĘ, ZOSTAĆ, TO (w nowszych ujęciach także: OKAZYWAĆ SIĘ, OKAZAĆ SIĘ, WYDAWAĆ SIĘ, WYDAĆ SIĘ).

Orzecznikiem może być:

—    forma przymiotnika w mianowniku,

—    forma przymiotnika w narzędniku (czasem przy łączniku wyrażonym formą bezokolicznika),

—    forma rzeczownika w narzędniku,

—    forma rzeczownika w mianowniku (przy łączniku wyrażonym formą to, a przy łącznikach wyrażonych formami innych czasowników w użyciach ekspresy wnych),

—    forma przysłówka,

—    grupa w postaci wyrażenia przyimkowego.

448