P1080667

23

dnak odkryła ona tam najpodatniejsze dla siebie tworzywo literackie, szybko przekonała się, że jest to tworzywo chłodne, martwe, może zająć przez chwilę wyobraźnię czytelnika, nie zdoła przyprawić go o drgnienie serca, przyspieszyć tętna krwi. W twórczości Wyspiańskiego można to obserwować w tragedii Meleager. Myślę, że właśnie wzmożona czujność artystyczna kazała wtedy artystom postarać się za wszelką cenę zadzierzgnąć związek z rzeczywistością, ■wynalazczość formalna podpowiedziała im, jak to zrobić bez niebezpieczeństwa dla tendencji, o które im chodziło.

Klątwa .pokazuje właśnie taką próbę. Tu po raz pierwszy akcję sztuki opiera Wyspiański na rzeczywistej anegdocie, sytuacja bohaterów tragedii była powtórzeniem podobno prawdziwego zdarzenia współczesnego poecie.

Ciało i krew dla swojej sztuki postanowił więc autor wydobyć z realiów współczesnej wsi galicyjskiej. W tym celu nie waha się nawet wprowadzić do dramatu fragmentów napisanych z dosadnym realizmem. Okazało się, że kiedy zechce, umie Wyspiański z rzeczywistości wiejskiej wybrać momenty istotne, skondensowane w swoim typowym wyglądzie. Wystarczy przypomnieć scenę z najemnikami, rys twardej rządności Młodej, gospodyni na bogatej księżowskięj zagrodzie, jej dialogi z dziewką, wiejską służącą. Zwróćmy uwagę na to, jak mocno są osadzone w rzeczywistości charakter i psychologia głównych postaci dramatu: Młodej, wiejskiego Księdza, jego chłopskiej Matki, nieufnego wobec plebanii Sołtysa. Dramat trafnie przedstawił siłę opinii publicznej wiejskiego społeczeństwa. Sama akcja dramatyczna Klątwy składa się z wydarzeń jaskrawych, ale w zasadzie utrzymujących sdę na krawędzi prawdopodobieństwa w środowisku zacofanego i przesądnego chłopstwa. Wiadomo, że kilkanaście lat wcześniej autentyczny proces o zbrodnię, którą zrodził wiejski zabobon, stał się osnową wstrząsającej powieści polskiego realizmu krytycznego (Dziurdziowie).

Dopiero pod osłoną tych elementów realizmu przekształca Wyspiański wieś gręboszowską w środowisko fikcyjne, zawieszone w próżni, możliwe w każdym miejscu i czasie. Wprowadza do dramatu osobę Pustelnika, postać ze średniowiecznej legendy ⁿ. Kształtuje świadomość bohaterów z poglądów i wierzeń pozbieranych z różnych epok, czego najjaskrawszym przykładem jest Ksiądz, któ-

¹¹ Tadeusz Simko informuje: „Takiego pustelnika można było przed wielką wojną spotkać np. pod Rabką w lesie na Luboniu. Nie opuszczał on swej budy w lesie, żywił się jałmużną i mlekiem chowanej kozy i udzielał ludziom porad, jak to czynią owczarze-znachorzy. Także w innych okolicach Polski żyli do niedawna tacy pustelnicy. Prawdopodobnie o jednym z nich wspominała

■