P1130767 resize

Lubuskiej i może w Wiclkopolsce (np. grób ze Szklarki Trzcielskiej, woj. poznańskie; S. Kurnatowski 1966, s. 171). Są to groby o nowym charakterze i reprezentują fazę przcdlużycką lub wczesnołużycką. Brak bowiem podstaw, aby wydzielić je w osobną „kulturę przedłużycką”.

Chcąc uporządkować chronologicznie obraz przeobrażeń kulturowych, jakie nastąpiły na przestrzeni 11 okresu EB w zachodniej części ziem polskich, można w zasadzie posłużyć się podziałem M. Gedla, przeprowadzonym dla „kultury przedłużyckiej". Uściślić by jedynie należało, w jakim zakresie on obowiązuje i do jakich grap lokalnych starszego okresu epoki brązu może być zastosowany. M. Gedl wyróżnia fazę wczesną, klasyczną i młodszą. Taki podział posiada w części materiału uzasadnienie. Można bowiem, zwłaszcza w wyrobach brązowych, wyróżnić formy charakterystyczne dla BB,, BB,, BB_a i C, dalej dla BC i wreszcie BC i D. Formy te stwarzają możliwość wyróżnienia zespołów, które można datować w tak wąskich wycinkach czasowych, a tym samym śledzić w ich obrębie przeobrażenia kulturowe następujące od BBi aż po D. W zasadzie podział ten odpowiada najpełniej strefie śląsko-wielkopolskiej. Tutaj występują wczesne zespoły obu grup śląsko-wielkopolskiej kultury mogiłowej. W fazie klasycznej (BB₂ i początki C) następuje szczytowy rozwój obu grup z terenu Śląska i Wielkopolski. Wpływy kulturowe m. in. z tego terenu dochodzą do wschodniej Wielkopolski, na Kujawy. Pomorze Gdańskie i Zachodnie. Dla fazy młodszej (BC) przypadającej na drugą połowę, a głównie schyłek II okresu EB, najistotniejszym wydarzeniem było pojawienie się na niektórych terenach zespołów pubowych fazy „przedłużyckiej” czy wczesnołużyckiej. Równolegle z nimi rozwijają się jeszcze elementy grup kultur mogiłowych, które utrzymują się aż do początków III okresu EB (BD), ale tylko na niektórych terenach (na w schód od górnej i środkowej Odry), chociaż i one zostają dotknięte zachodzącymi przeobrażeniami (częstsze groby ciałopalne).

4. OSADNICTWO I GOSPODARKA

Brak rozpoznania osad ze starszego okresu epoki brązu z terenu obu grup lokalnych śląsko-wielkopolskiej kultury mogiłowej, jak i pozostałych części zachodniej strefy ziem polskich, zmusza do przeprowadzenia analizy stref zasiedlenia, jakie wyznaczają inne typy stanowisk, a więc groby i cmentarzyska oraz liczne znaleziska luźne i typu nieokreślonego. Stanowiska te wyznaczają obszar największego nasilenia osadnictwa w pasie biegnący-od południa przez Wyżynę Głubczycką i lewobrzeżną część Śląska środkowego po linię Noteci na północy (M. Gedl 1975, mapa 1). W całym tym pasie można wydzielić kilka większych skupisk osadniczych. Jedne kształtuje się na Górnym Śląsku, głównie na Wyżynie Głubczyckiej. Dalej w kierunku północnym występują bardziej rozproszone stanowiska nad Małą Panwią. Duże skupisko tworzy się na obszarze między Oławą a Kaczawą oraz między Stobrawą a dorzeczem Baryczy. W kierunku wschodnim skupisko to sięga międzyrzeca Prosny i Warty. Dalsze skupiska stanowisk uchwytne są nad środkową Wartą i w dorzeczu górnej Noteci, gdzie podobnie jak w międzyrzeczu Prosny i Warty wydzielalibyśmy już mieszaną strefę kulturową. Poza nu głównym pasem zasiedlenia występują już stanowiska bardziej rozproszone na Dolnym Śląsku, na północ cd Noteci i trochę liczniej na Pomorzu Zachodnim. Stanowią one na tych obszarach raczej ślady oddziaływał czy penetracji kulturowej ze śląsko-wielkopolskiej strefy kultur mogiłowych.

Wydzielające się strefy zasiedlenia grup kultur mogiłowych pokrywają się częściowo na ziemiach Polski z terenami zajmowanymi przez osadnictwo kultur wczesnego okresu epoki brązu. Dotyczy to szczególnie terenów na południe od Wrocławia (dorzecze Ślęzy), dorzecza środkowej Warty oraz górnego biegu Noteci. Po:-' tym jednak obraz zasiedlenia grup kultur mogiłowych w Polsce zachodniej wykazuje także dość istotne i wyr.iiis różnice w stosunku do sytuacji osadniczej z I okresu epoki brązu (kultury unietyckicj i pokrewnych). NąjbanlW jest to czytelne w dorzeczu Widawy, Baryczy i górnej Obry, a w kierunku wschodnim po dorzecze Prosny. Te reny te w okresie poprzednim nic były wyraźniej zajęte przez kultury wczcsnobrązowc, a w starszym okres* epoki brązu zagęszczenie stanowisk na tych obszarach jest bardzo duże. Strefy zasiedlenia zajmowane pr."^; ludność obu wyróżnionych grup lokalnych śląsko-wielkopolskiej kultury mogiłowej obejmują przede w s:\stki® tereny nizinne. Pewien wyjątek stanowi osadnictwo na Wyżynie Głubczyckiej i nu północno-zachodnim >kW Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zwarte i gęste skupiska stanowisk w dorzeczu Baryczy rozrzedzał* * na Wzgórzach Trzebnickich, podobnie też na Wysoczyżnie Kaliskiej. W sumie możemy mówić o pewnym K szerzeniu strefy zasiedlenia lub też penetracji w stosunku do wczesnego okresu epoki brązu. Jednocześnie '^>,J‘ dnictwo obejmuje obecnie środowisko bardziej zróżnicowane, głównie pod względem glebowym. W rntu"¹-’' szerszym zakresie osadnictwo grup kultur mogiłowych wkracza na obszary gleb wytworzonych r. piasków, P'^r szych pod względem bonitacyjnym, co uwidaczniu się wyraźnie na terenie dorzecza Widawy, południowy P*^fW dorzecza Baryczy, juk i znacznej części ntiędzyrzecza Prosny i Warty. W rozmieszczeniu stanowisk zauw«l** jest także związek z większymi ciekami wodnymi lub ich dopływami.