PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (60)

rze? Dotychczas jedynym stosowanym miernikiem poziomu kultury jest zaawansowanie procesów urbanizacji, czyli wypierania kultury ludowej przez miejski styl życia. Czy jednak regiony słabo zurbanizowane muszą doprowadzić najpierw do rozkładu pierwotnej kultury bytu, by wkrótce potem zacząć ponowne jej scalanie? Czy bliżej jesteśmy prawdy o przyszłości opisując labirynty wielkich metropolii świata, czy też zgłębiając zakamarki życia duchowego zapadłej białostockiej wsi? Czy jedyną formą rozwoju ma być powtórzenie drogi odbytej gdzie indziej? Jaki powinien być udział tradycji ludowej w poszukiwaniach przyszłego kształtu kultury narodu?

Nie mam jednoznacznej odpowiedzi na postawione wyżej pytania. Żywię jednak przekonanie, że otwiera się tu właściwa płaszczyzna dyskusji nad rolą tradycji ludowej i kultury ludowej w kulturze przyszłości.

Rozdział III CZAS

i. świadomość czasu

Wiedza o człowieku i ludzkim świecie rozwija się dwoma w dużym stopniu niezależnymi od siebie nurtami: z jednej strony mamy nurt nauk empirycznych, z drugiej zaś — starą tradycję refleksji filozoficznej. Jest jednak rzeczą rzadką u empiryka świadome korzystanie z dorobku filozoficznej wiedzy o człowieku, a u filozofa — weryfikowanie tez na gruncie empirii. Dla filozofa ustalenia empiryka dotyczą powierzchni zjawisk, gdy on chce sięgać w głąb, dla empiryka — prawdy filozoficzne są zbyt ogólne, nie dają się przełożyć na język empirii ani empirycznie zweryfikować.

Nie trzeba chyba udowadniać, że konfrontacja antropologii filozoficznej z danymi nauk empirycznych wyszłaby na korzyść naszej wiedzy o człowieku. Zdajemy sobie jednak sprawę z powstających tu trudności: ideałem nauk empirycznych jest ścisłość, pewność płynąca z możliwości każdorazowego empirycznego sprawdzenia dokonanych ustaleń, ideałem filozofii — jest dążenie do wyjaśnienia za wszelką cenę prawd podstawowych, najbardziej istotnych, nie dających się jednoznacznie zweryfikować przez empirię.

Tych rzeczywistych trudności nie należy jednak podnosić do rangi zasady metodologicznej.

Sądzę, że terenem szczególnie dogodnym dla syner-gii refleksji filozoficznej z empiryczną dociekliwością są badania nad czasem. Zasadnicze problemy osobo-

123