12482 PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (12)

dzkiej, pełnego zaspokojenia wszystkich jej potrzeb i pragnień jest podstawową zasadą etyki Marksa.

„W marksistowskim ujęciu zasady samorealizacji — pisze M- Fritzhand — zasady wymagającej, aby specyficznie ludzkie siły i właściwości urzeczywistniły się nie tylko w dziełach zbiorowych ludzkości, lecz także i w życiu indywidualnym każdego człowieka — szczególną rolę odgrywa postulat wolnej, twórczej pracy.”¹

W Ideologii niemieckiej Marks i Engels przeciwstawiają pracy, pojmowanej jako działalność produkcyjna, wynikającą z wewnętrznej potrzeby działalność własną. Ideał komunizmu wiążą oni ze zniesieniem pracy i zastąpieniem jej przez działalność własną. Dokonać tego może klasa przez szczególne warunki do tego predestynowana — proletariat. Piszą oni:

„A więc gdy zbiegli poddani pragnęli tylko swobodnego rozwoju swych istniejących już warunków egzystencji i uznania tychże i dochodzili stąd co najwyżej do wolnej pracy, to proletariusze, aby osobowość swą zrealizować, muszą znieść swój dotychczasowy warunek egzystencji— będący zarazem warunkiem egzystencji całego dotychczasowego społeczeństwa •— pracę.”²

Mówiąc o komunizmie Marks i Engels piszą:

„Dopiero na tym szczeblu działalność własna pokrywa się z życiem materialnym, co odpowiada rozwojowi jednostek w jednostki totalne i wyzbyciu się wszelkiej żywiołowości, z kolei przekształcenie pracy w działalność własną odpowiada przekształceniu dotychczasowych stosunków uwarunkowanych w stosunki między jednostkami jako takimi.”³

Dla Marksa i Engelsa zniesienie pracy i zastąpienie jej działalnością własną wiąże się nierozłącznie zarówno z rewolucyjną zmianą stosunków społecznych, jak i z nie mniej rewolucyjną przemianą jednostek ludzkich w „osobowości totalne”, czyli pełne. Dla Marksa zmiana stosunków społecznych była sprawą zasadniczą, aczkolwiek zdawał sobie sprawę, iż dokonanie przeobrażeń prowadzących ku ideałom komunizmu nie będzie możliwe bez zasadniczej reedukacji jednostek ludzkich mających stać się podmiotem rozwoju. Klasycy marksizmu sądzili, że ta reedukacja prowadząca ku „osobowościom totalnym”, zdolnym zrealizować ideały komunizmu, dokona się przede wszystkim w toku rewolucji. Pisali oni;

„Zarówno do masowego wytworzenia tej komunistycznej świadomości jak i do realizacji samej sprawy potrzebne jest masowe przeobrażenie ludzi, które może się dokonać tylko w ruchu praktycznym, w r e-wolue ji, a więc rewolucja potrzebna jest nie tylko dlatego, iż klasy panującej w żaden inny sposób obalić niepodobna, lecz i dlatego, iż klasa obalająca może tylko w rewolucji dojść do tego, aby się pozbyć całego starego paskudztwa i stać się zdolną do zbudowania nowego społeczeństwa.”⁴

Do warunków społecznych wrócimy jeszcze w następnych rozdziałach. Tu pozwolimy sobie na kilka uwag na temat marksowskiego ideału osobowości totalnej. Zdaniem Marka Fritzhanda² marksowski ideał osobowości totalnej sprowadza się do następujących cech:

Po pierwsze, chodziło Marksowi o przezwyciężenie „cząstko wości”, „ułamkowości” jednostki ludzkiej, czyli tego, że nie ma ona możliwości realizacji całokształtu swych potrzeb, skłonności i uzdolnień, że życie jej jest jednostronne, cząstkowe, ograniczone tylko tymi, a nie innymi funkcjami.

Po drugie, człowiek totalny to człowiek jednolity, harmonijny, nie rozdarty na różne niespójne, czy nawet przeciwstawne sobie sfery życiowe.

27

1

   M. rritzhand: Myśl etyczna młodego Marksa, warszawa 1961, s. 78.

2

   K. Marks, F. Engels: op. clt., s. 8B.

3

¹ Op, cit., S. 78.

4

Op. cit., S, 106—115.