PB040671

142 Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich

Systemy alternatywne - uwzględniające wymogi dobrostanu, mogą sprzyjać zyskom nic tylko z uwagi na ilościowy wzrost produkcji uzyskany na drodze wykorzystania pełni potencjału biotycznego zwierząt, ale równic* z tytułu cen produktów wytworzonych w fermach dobrostanu. W krajach zachodnich ceny te są znacznie wyższe, w porównaniu do cen uzyskiwa-nych za produkty z ferm przemysłowych. Produkty z ferm dobrostanu (/>« food) cechują się polepszonymi parametrami technologicznymi i trwałością co pozwala ograniczać stosowanie środków konserwujących, a nadto posiadają walory dietetyczne i smakowe, zwiększające ich przydatność przetwórczą

5.4. Dobrostan a interakcje „człowiek-zwierzę"

Sposób postępowania obsługi wobec zwierząt może mieć tak znaczący wpływ na wskaźniki wzrostu i reprodukcji, jak inne czynniki produkcyjne (pasza, mikroklimat). Z badań prowadzonych w fermach trzody chlewnej wynika, że w sektorze rozrodu interakcja człowick-zwierzę ma poważniejsze implikacje niż w innych sektorach produkcyjnych. Wskazuje to na uwrażliwienie zwierząt na obecność człowieka, częstszą i bardziej interwencyjną w porodówkach niż w halach tuczu. Szacuje się, że lęk wynikający z interakcji człowiek-zwierzę determinuje wskaźniki reprodukcyjne loch w 20%.

Uważa się, że zwierzęta utrzymywane w systemach wielkostadnych doświadczają w kontaktach z obsługującymi je ludźmi chronicznego lęku, na który okresowo nakłada się lęk ostry. Lęk u zwierząt występuje nie tylko w odpowiedzi na zachowania drastyczne (bicie, kopanie), czy też działaniaz konieczności silnie obciążające (bolesne zabiegi), ale również w sytuacjach, które z punktu widzenia człowieka nie powinny powodować ujemnych reakcji. Osoby zajmujące się obsługą nie muszą przejawiać drastycznych zachowań, aby wywoływać stany lęku u zwierząt. Podobnie silny strach budzą osoby nie przejawiające agresji, a tylko postępujące rutynowo lub „średnio nieprzyjaźnie”. Nawet nie ujawniana przez człowieka niechęć, często nie uświadomiona, jest przez zwierzęta odczuwana i wywołuje bardzo wysoki poziom lęku, zwłaszcza jeżeli zwierzę kojarzy osobę z uprzednio doznanym przykrym doświadczeniem. Samo pojawianie się obsługi w bliskości kojców czy stanowisk może wzniecać niepokój i powodować próby unikania, ucieczki lub chowania się, które jako nieskuteczne wywołują reakcje o znamionach stereotypii. Człowiek może być przyczyną panicznego strachu zwierząt, szczególnie jeżeli nabyły one już negatywnych doświadczeń.

Co więcej, lęk w stosunku do jednej osoby, na zasadzie generał izacj i doznanych przeżyć, przenoszony jest na innych ludzi i pozostaje na stałe wpisany w świadomość zwierzęcia.

Trudno jest zidentyfikować czynniki lęku przed człowiekiem oraz określić zdolność tolerancji stanów łękowych, łatwiej jest natomiast ustalić mechanizm, przez który lęk wpływa na procesy życiowe zwierząt. W testach Hemswortha (1991) przeprowadzonych na świniach określano natężenie lęku w odpowiedzi na zróżnicowane zachowania człowieka (tab. 5.1): przyjazne (klepanie, przywoływanie, głaskanie), nieprzyjazne (szturchanie, przepędzanie) i szokujące (stymulacja stanów lękowych z użyciem elektrycznego tresera). Wykazano, że na zachowania przyjazne zwierzęta reagowały krótkim czasem interakcji, niskim stężeniem hormonów stresowych i istotnie wyższym poziomem produkcji. Nasilonym stanom lękowym odpowiadał odpowiednio dłuższy czas interakcji, wyższy poziom hormonów stresowych oraz obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie parametrów reprodukcyjnych. Co więcej, u zwierząt niepokojonych podwyższony poziom kortykosterydów występował nie tylko w czasie niepokojenia, ale również w okresach braku negatywnych bodźców, co wskazuje na chroniczną postać stresu. Inne czynniki produkcyjno-technologicznc, jak wielkość i skład socjalny grupy oraz przestrzeń życiowa, mogą stan lęku nasilać lub osłabiać.

Tabela 5.1. Wpływ intensywności lęku u świń na wyniki produkcyjne (Hemswonh, 1991)

Parametry	Stosunek do zwierząt
	przyjazny	nieprzyjazny
Czas interakcji zwierzę eksperymentator (sck.)	10	160
Przyrost dzienny w wieku 7-13 tyg. (g)	455	404
Stężenie kortykosterydów (ng/ml)	1.6	2.5
Czas interakcji j.w. (sck.)	119	157
Przyrost dzienny w wieku 11-22 tyg. (g)	709	669
Stężenie kortykosterydów (ng/ml)	2.1	3.1
Czas interakcji j. w. (sck.)	48	120
Wskaźnik zapłodnień u loszek (%)	88	33
Osiągnięcie dojrzałości płciowej (dni)	161	193
Stężenie kortykosterydów (ng/ml)	1.7	2.4