PICT6205

16 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

- pozwala krytycznie czytać prace pedagogiczne, oceniać je zgodnie z kryteriami metodologicznymi i wystrzegać się pochopnych wniosków, jakie nasuwają się po ich lekturze;

p pozwala dostrzec złożoność podejmowanego problemu badawczego, którego rozwiązanie wymaga zazwyczaj odwoływania się do więcej niż tylko jednej metody czy techniki badawczej;

-    skłania do unikania formułowania twierdzeń w kategorii powinności i przyznawania się do błędów we własnym postępowaniu badawczym;

-    ułatwia zrozumienie komplementamości różnych sposobów podejścia badawczego, np. badań ilościowych i jakościowych;

-    uczy skromności w głoszeniu swych opinii czy stanowisk w pewnych sprawach i zarazem wyrozumiałości dla przeciwstawnych sobie poglądów;

-    sprzyja poniekąd również przekonaniu o przydatności dla poprawnego uprawiania pedagogiki takich nauk, jak logika i matematyka* psychologia i soq'oIogia, etyka i filozofia.

Ponadto zapoznanie się z głoszonymi przez metodologię badań pedagogicznych zasadami i sposobami postępowania badawczego pozwala zrozumieć, że niektóre twierdzenia - pomimo ich uzasadnienia naukowego zgodnego z wymogami metodologicznymi obowiązującymi w pedagogice w danym czasie - nie zawsze okazują się prawdziwe w przyszłość^ Mogą nawet stracić rangę naukowych twierdzeń (por J. Such, 1985, s. 929). Dlatego istnieje niejednokrotnie konieczność sprawdzenia (weryfikowania) akceptowanych od dawna twierdzeń uchodzących za w pełni naukowe. Konieczność taka wynika nie tylko z niedokładności przeprowadzonych dawniej badań, lecz także np. z odmiennych warunków pracy dydaktyczno-wychowawczej lub akceleracji uczniów w ogólnym rozwoju fizycznym czy psychospołecznym.

Toteż dobra znajomość metodologii badań pedagogicznych może uchronić przed głoszeniem twierdzeń o badanym problemie w sposób zgoła dogmatyczny lub przed zbyt subiektywną oceną i interpretacją otrzymanych wyników badań, a także przedwczesnym odrzuceniem czy wręcz potępianiem „w czambuł" odmiennych od swoich przekonań. Z drugiej strony może również budzić uzasadnioną nadzieję na możliwość szybkiego rozwiązania nurtującego problemu.

Braki i nowe trendy w metodologii badań pedagogicznych Niemniej jednak, korzystając z dorobku współczesnej metodologii badań pedagogicznych, warto pamiętać, źe ma ona jeszcze wiele do zrobienia i nadrobienia. Jej niedostatki mają swe głębsze uwarunkowania. Przede wszystkim są wynikiem uprawiania pedagogiki metodami stricte naukowymi dopiero od przełomu XIX i XX wieku, co w porównaniu z takimi naukami, jak fizyka, chemia, historia jest okresem niewielkim. Poza tym w pedagogice odnotowuje się znacznie mniejszą intensywność badań empirycznych niż np. w psychologii i socjologii, a podejmowane w niej problemy - z uwagi na ich złożoność - wymagają często badań o interdyscyplinarnym charakterze, a więc korzystania z kompetenqi innych dyscyplin naukowych. Nie bez wpływu na postępowanie badawcze w pedagogice jest nierzadko wywierany na nią nacisk różnych ugrupowań czy tzw. sił społecznych o określonej orientacji ideologicznej, światopoglądowej czy religijnej.    i—.

Dlatego też jw metodologii badań pedagogicznych słusznie poszukuje się naukowego wsparcia w dorobku metodologii takich nauk, jak psychologia i socjologia. Korzystanie z dorobku innych nauk w dziedzinie wiedzy metodologicznej może wyjść jej tylko na dobre (por. St. Mieszal-ski, 1995, s. 34)/lstnieje bowiem wiele wspólnych problemów metodologicznych we wszystkich niemal naukach społeczno-humanistycznych, a nawet - jak pisze Stefan Nowak (1985, s. 15) - „istnieją pewne ogólne reguły postępowania naukowego, które w równym stopniu obowiązują w psychologii (także pedagogice - przyp. M. Ł.), jak i w chemii czy fizyce, w historii i socjologii".

Dostępna u nas metodologia badań pedagogicznych adresowana jest szczególnie do przedstawicieli pedagogiki empirycznej i prakseologicznej, to znaczy, preferuje się w niej neopozytywistyczny model badań naukowych (w nawiązaniu do nauk matematyczno-przyrodniczych), czyli wyraźnie przekłada się badania ilościowe nad jakościowymi. Te ostatnie bliskie są zwłaszcza pedagogice wywodzącej się z psychologii humanistycznej. Tymczasem współcześnie coraz bardziej pokłada się nadzieję na próby łączenia ze sobą obu tych badań, dostrzegając w tym „pożądaną perspektywę metodologiczną" (S. Palka, 1995, s. 22). Inaczej mówiąc, istnieją obecnie trendy wielopłaszczyznowego uprawiania pedagogiki, w której pozostawia się miejsce na pluralistyczne podejście w podejmowanych przez nią badaniach. Przy czym „wybory mogą [...] być różne, ale powinny być świadome i uzasadnione - oparte na wiedzy o tym, co się wybiera i dlaczego" (T. Lewowicki, 1995, s. 13).