Pozytywizm leksykon literatury polskiej2

W literaturze polskiej kultura ta nie została /iipro/untowana zbyt szeroko - pisarze zajmowali się najczęściej zlemlańslwom I chłopami. W najlepszej-powieści o Warszawie, > Lalce > Bolesława Prusa, kulturę mieszczańską reprezentują postacie drugoplanowe: Minclowie, którzy wyedukowali doskonałego kupca > Rzeckiego, Szlangbaumowie, pani Stawska i niewielu więcej. Subiekci ze sklepu mieli „wyższe" aspiracje, a kupiectwo > Wokulskiego było dla niego przekleństwem - w całym swoim zachowaniu stale łamał kanony mieszczańskie (interesował się nauką, ryzykował życiem dla zdobycia majątku, kochał się w arystokratce, a „powinien" ożenić się z pełną zalet Stawską).

Cnoty średniej klasy najszerzej upowszechniał polski dramat mieszczański, wykorzystujący tradycje francuskiej „szkoły zdrowego rozsądku". Utwory te miały nawet pewne powodzenie, ale nie zachowały trwałej wartości, ze względu na tendencyjność ujęcia. Bardziej udane są tylko komedie > Michała Bałuckiego - apologety ogniska domowego, dobroci, łagodności, bezkonfliktowości zachowań. Świat tego rodzaju nosi nazwę batucczyzny.

Lalka

Beata Tyszkiewicz (Łęcka) i Mariusz Dmochowski (Wokulski) w filmie J. W. Hasa Lalka

Uważana za najwybitniejszą polską > powieść XIX w. i główne osiągnięcie > realizmu, ukazywała się w „Kurierze Codzien-nyąj" w I. 1887-1889. Jej autor, > Bolesław Prus, w Słówku o krytyce pozytywnej stwierdził, iż tematem powieści są dzieje trzech pokoleń idealistów polskich. Tak więc utwór pokazuje złożony obraz społeczeństwa polskiego po > powstaniu styczniowym. Akcja toczy się w I. 1878-1879, Pamiętnik starego subiekta przywołuje jednakże czas miniony, kiedy > Ignacy Rzecki wspomina swoje uczestnictwo w Wiośnie Ludów na Węgrzech, udział > Wokulskiego w powstaniu styczniowym i zesłanie go w okolice Irkucka. Lalka jest powieścią o rozkładzie społeczeństwa w II połowie XIX w. Prus kreśli realistyczny obraz Warszawy, Paryża - „arki cywilizacji” i Zastawka - arkadii sielskiego życia. Mieszczański świat Warszawy jest niezwykle zindywidualizowany. Występujący tam bohaterowie zajmują się handlem (Szlangbaumowie, radca Węgrowicz i Szprot), pracują jako subiekci (Rzecki, Klejn, Mraczewski, Lisiecki, Zięba) lub - z racji przynależności do warstwy inteligenckiej - wykonują wolne zawody (adwokaci, studenci, utrzymująca się z lekcji fortepianiu Rawska, rządca domu Wirski, ekscentryczny antropolog Michał Szuman). Współczesną rzeczywistość warszawską uzupełniają przywoływane retrospektywnie obrazy sklepu Mincla. W pejzaż Paryża Prus wpisał postać tajemniczego kupca rosyjskiego, Suzina, oraz francuskiego wynalazcy metalu, Geista, a także postaci przewodników miejskich, magów, oszustów. W wielkomiejskiej rzeczywistości, przedstawiciele arystokracji: Tomasz Łęcki i jego córka Izabela, ciotka hrabina Karolowa, panna Florentyna, Starski, baronowa Wąsowska, małżeństwo Krzeszow-skich. umiejętnie korzystają z podejmowanych przez Wokulskiego inicjatyw