SCAN0750

394

Jerzy Hurimiński, JoitnU I\nuniuk\ Stereotypy jy/ykowe

nie od tego, w jakim stopniu jest akceptowany przez zbiorowość i językowo utrwalony - jest obrazem subiektywny m, podmiotowym.

Wiedza o święcie obiektywnym jest filtrowana przez społeczni) świadomość, jest transformowana odpowiednio do przyjętego przez społeczność systemu norm i wartości, potrzeb i postaw. Podlega kształtowaniu w ramach wzorów poznawczych, dla których kluczowe znaczenie ma kategoria punktu widzenia.

Stereotypy wchodzą w ścisły związek z działaniami i zachowaniami. Powstają w określonych sytuacjach życiowych i motywują do określonych postaw i zachowań.

Podstawowe funkcje stereotypów polegają na stabilizowaniu obrazu świata i programowaniu wzorów zachowań jednostki w ramach grupy społecznej. Są to więc funkcje psychiczne - ułatwiające orientację w złożonym święcie - i funkcje społeczne, służące przystosowaniu jednostki do wspólnoty, integrowaniu wspólnoty, zapewnianiu jednostce poczucia akceptacji ze strony innych. Skuteczność stoi tu przed prawdziwością, choć jej nie wyklucza.

Opisując rzeczywistość w sposób uproszczony, schematyczny, tworząc subiektywne wyobrażenia mitologiczne czy ideologiczne, stereotypy mogą przeszkadzać w porozumiewaniu się ludzi, zarówno wewnątrz wspólnot etnicznych, jak zwłaszcza w komunikacji międzygrupowej. Dotyczy to w szczególności tego aspektu stereotypów, który łączy je z uprzedzeniami, z wiedzą przejmowaną bezkrytycznie - na zasadzie zaufania - z potocznego obiegu.

Nieodłącznie związane z językiem naturalnym, przyswajane w procesie wychowania, podlegają zmianom wprawdzie bardzo powolnym, ale widocznym.

Bibliografia

*1;

Anusiewicz Janusz, Bart miński Jerzy (red.), 1998, Stereotyp jako przedmiot ligwisty-ki. Teoria i metodologia, analizy empiryczne, „Język a kultura”, t. 12, Wrocław.

ASA'90, materiały ankiety przeprowadzonej w ramach tematu badawczego „Słownictwo aksjologiczne języka polskiego”, 1990, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS w Lublinie.

Bartmiński Jerzy (red.), 1980, Słownik Indowych stereotypów językowych, zeszyt próbny, Słowo wstępne Czesław Hernas, Wrocław.    ,

Bartmiński Jerzy, 1985, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, w: Mieczysław Basaj, Danuta Rytel (red.), Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. III, Wrocław.

Bartmiński Jerzy, 1988, Kryteria ilościowe w badaniu stereotypów językowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”.

Bartmiński Jerzy (red.), 1991, Językowy obraz swiafh, Lublin.

Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce, „Przegląd Humanistyczny”, z. 5.

Bartmiński Jerzy, 1997, Elnocentrizm slierieotipa. Polskijc i niemieckije studienty o swoich sosiedach, „Slawianowiedcnije” nr 1, Moskwa, s. 12-24.

Bokszański Zbigniew, 1997, Stereotypy a kultura, Wrocław.

Bystro ń Jan Stanisław, 192-1, Megalomania narodowa, Kraków,

C h 1 e w i ń s k i Zdzisław, Kurcz Ida (red.), 1992, Stereotypy i uprzedzenia, Kolokwia Psychologiczne, t. 1, Warszawa.

Gostkowski Zygmunt (red.), 19S9, Społeczne obrazy i stereotypy chłopa, urzędnika i robotnika. Studia eksploracyjne, w: Zygmunt Gostkowski (red.), Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. VII, Wrocław.

Gry go Jolanta i współautorzy, 19S0, Stereotypy językowe nazw ludzi w potocznej polszczy?.-nic, „Zeszyty Językoznawcze UMCS", Lublin.

J a w łowska Aldona, 1991, Kontrkiiltnra, w: Antonina Ktoskowska (red.), Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wrocław.

Język a kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, pod red. Jerzego Bartmińskiego i Janusza Anusiewicza, Wrocław 1998.

Kapiszewski Andrzej, 1978, Stereotyp Amerykanów polskiego pochodzenia, Wrocław.

Kępiński Andrzej, 1990, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa-Kraków.

L a k o f f George, 1986, Classifiers as a Reflection ofMind, w: C. Creig (red.), Noun Classes and Categorization, Amsterdam.

L a k o f f George, 1987, Women Fire and Dangerous Tbings: What Categories Reveal about the Mind, Chicago.

LAS, 1990, materiały ankiety przeprowadzonej wśród studentów lubelskich pod kierunkiem Jerzego Bartmińskiego, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS.

L i p p m a n n Walter, 1922, Public Opinion, New York.

Macrae NeilC., Stangor Charles, H e w s t o n e Miles, 1999, Stereotypy i uprzedzenia, Gdańsk.

M i r g a Andrzej, 1984, Stereotyp jako model „prawdziwego swojego" i „obcego". Próba konstrukcji teoretycznej zjawiska stereotypu, „Zeszyty Naukowe UJ", nr DCCXXII, „Prace Etnograficzne", z. 19.

M i t o s e k Zofia, 1974, Literatura a stereotyp, Wrocław.

Olechnowicz Ewa, 1990, Stereotypy językowe żeńskich członków rodziny we współczesnym języku polskim (praca magisterska, Zakład Języka Polskiego UMCS).

Pisarek Walery, 1975, Wyobrażenia o polskich stereotypach regionalnych, „Zeszyty Prasoznawcze", nr 1.

Pisarko w a Krystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze", nr 1.

Pu t nam Hilary, 1975, Mind, Language and Reality, „Philosophical Papers", vol. 2, Cambridge.

Quasthoff Uta, 1973, Soziales Vorurteil und Kommunikation. Eine spracbwissenschaftliche Analyse des Stereotyps, Frankfurt ara Main.

Schaff Adam, 1981, Stereotypy a działanie ludzkie. Warszawa.

SSiSL, 1996, 1999, Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zast. red. Stanisława Niebrzegowska; t. I Kosmos, [cz.] 1, Niebo, światła niebieskie, ogieri, kamienie, Lublin 1996; [cz.] 2, Ziania, woda, podziemie, Lublin.

Swięch Jerzy, 1977, Okupacja a stereotypy. Studium z dziejów poezji konspiracyjnej 1939-19-łS, Lublin.

Tokarski Ryszard, 1980, [hasło], „Brat”, w: Jerzy Bartmiński (red.), Słownik ludowych stereotypów językowych, 1980.

W a 1 a s Teresa (red.), 1995, Narody i stereotypy, Kraków.

Wierzbicka Anna, 19S5, Lcxicography and Conccptual Analysis, Ann Arbor.

Wejland Andrzej Paweł, 1991, Obrazy grup społecznych. Studium metodologiczne, Warszawa.