fiery x3e416

394

Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe

nie od tego, w jakim stopniu jest akceptowany przez zbiorowość i językowo utrwalony - jest obrazem subiektywnym, podmiotowym.

Wiedza o świecie obiektywnym jest filtrowana przez społeczną świadomość, jest transformowana odpowiednio do przyjętego przez społeczność systemu norm i wartości, potrzeb i postaw. Podlega kształtowaniu w ramach wzorów poznawczych, dla których kluczowe znaczenie ma kategoria punktu widzenia.

Stereotypy wchodzą w ścisły związek z działaniami i zachowaniami. Powstają w określonych sytuacjach życiowych i motywują do określonych postaw i zachowań.

Podstawowe funkcje stereotypów polegają na stabilizowaniu obrazu świata i programowaniu wzorów zachowań jednostki w ramach grupy społecznej. Są to więc funkcje psychiczne - ułatwiające orientację w złożonym świecie - i funkcje społeczne, służące przystosowaniu jednostki do wspólnoty, integrowaniu wspólnoty, zapewnianiu jednostce poczucia akceptacji ze strony innych. Skuteczność stoi tu przed prawdziwością, choć jej nie wyklucza.

Opisując rzeczywistość w sposób uproszczony, schematyczny, tworząc subiektywne wyobrażenia mitologiczne czy ideologiczne, stereotypy mogą przeszkadzać w porozumiewaniu się ludzi, zarówno wewnątrz wspólnot etnicznych, jak zwłaszcza w komunikacji między grupowej. Dotyczy to w szczególności tego aspektu stereotypów, który łączy je z uprzedzeniami, z wiedzą przejmowaną bezkrytycznie - na zasadzie zaufania - z potocznego obiegu.

Nieodłącznie związane z językiem naturalnym, przyswajane w procesie wychowania, podlegają zmianom wprawdzie bardzo powolnym, ale widocznym.

Bibliografia

Anusiewicz Janusz, Bartmiński Jerzy (red.), 1998, Stereotyp jako przedmiot ligwisty-ki. Teoria i metodologia, analizy empiryczne, „Język a kultura”, t. 12, Wrocław.

ASA’90, materiały ankiety przeprowadzonej w ramach tematu badawczego „Słownictwo aksjologiczne języka polskiego”, 1990, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS w Lublinie.

Bartmiński Jerzy (red.), 1980, Słownik ludowych stereotypów językowych, zeszyt próbny, Słowo wstępne Czesław Hernas, Wrocław.

Bartmiński Jerzy, 1985, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, w: Mieczysław Basaj, Danuta Rytel (red.), Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. III, Wrocław. Bartmiński Jerzy, 1988, Kryteria ilościowe w badaniu stereotypów językowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”.

Bartmiński Jerzy (red.), 1991, Językowy obraz świata, Lublin.

Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce, „Przegląd Humanistyczny”, z. 5.

Bartmiński Jerzy, 1997, Etnocentrizm stierieotipa. Polskije i niemieckije studienty o swoich sosiedach, „Sławianowiedenije” nr 1, Moskwa, s. 12-24.

Bokszański Zbigniew, 1997, Stereotypy a kultura, Wrocław.

Bibliografia

Bystroń Jan Stanisław, 1924,Megalomania narodowa, Kraków.

C h 1 e w i ń s k i Zdzisław, Kurcz Ida (red.), 1992, Stereotypy i uprzedzenia, Kolokwia Psychologiczne, t. 1, Warszawa.

Gostkowski Zygmunt (red.), 1989, Społeczne obrazy i stereotypy chłopa, urzędnika i robotnika. Studia eksploracyjne, w: Zygmunt Gostkowski (red.), Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. VII, Wrocław.

G r y g o Jolanta i współautorzy, 1980, Stereotypy językowe nazw ludzi w potocznej polszczyź-nie, „Zeszyty Językoznawcze UMCS”, Lublin.

Jawłowska Aldona, 1991, Kontrkultura, w: Antonina Kłoskowska (red.), Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wrocław.

język a kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, pod red. Jerzego Bartmińskiego i Janusza Anusiewicza, Wrocław 1998.

Kapiszewski Andrzej, 1978, Stereotyp Amerykanów polskiego pochodzenia, Wrocław.

Kępiński Andrzej, 1990, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa-Kraków.

L a k o f f George, 1986, Classifiers as a Reflection of Mind, w: C. Creig (red.), Noun Classes and Categorization, Amsterdam.

L a k o f f George, 1987, Women Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, Chicago.

LAS, 1990, materiały ankiety przeprowadzonej wśród studentów lubelskich pod kierunkiem Jerzego Bartmińskiego, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS.

L i p p m a n n Walter, 1922, Public Opinion, New York.

M a c r a e Neil C., S t a n g o r Charles, Hewstone Miles, 1999, Stereotypy i uprzedzenia, Gdańsk.

M i r g a Andrzej, 1984, Stereotyp jako model „prawdziwego swojego” i „obcego”. Próba konstrukcji teoretycznej zjawiska stereotypu, „Zeszyty Naukowe UJ”, nr DCCXXII, „Prace Etnograficzne”, z. 19.

M i t o s e k Zofia, 1974, Literatura a stereotyp, Wrocław.

Olechnowicz Ewa, 1990, Stereotypy językowe żeńskich członków rodziny we współczesnym języku polskim (praca magisterska, Zakład Języka Polskiego UMCS).

Pisarek Walery, 1975, Wyobrażenia o polskich stereotypach regionalnych, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 1.

Pisarkowa Krystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 1.

Put nam Hilary, 1975, Mind, Language and Reality, „Philosophical Papers”, vol. 2, Cambridge.

Quasthoff Uta, 1973, Soziales YorurteilundKommunikation. Einesprachwissenschaftliche Analyse des Stereotyps, Frankfurt am Main.

Schaff Adam, 1981, Stereotypy a działanie ludzkie, Warszawa.

SSiSL, 1996, 1999, Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zast. red. Stanisława Niebrzegowska; t. I Kosmos, [cz.] 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; [cz.] 2, Ziemia, woda, podziemie, Lublin.

Swięch Jerzy, 1977, Okupacja a stereotypy. Studium z dziejów poezji konspiracyjnej 1939-1945, Lublin.

Tokarski Ryszard, 1980, [hasło], „Brat”, w: Jerzy Bartmiński (red.), Słownik ludowych stereotypów językowych, 1980.

Walas Teresa (red.), 1995, Narody i stereotypy, Kraków.

Wierzbicka Anna, 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor.

Wejland Andrzej Paweł, 1991, Obrazy grup społecznych. Studium metodologiczne,'Warszawa.