Scan152 (2)

152 B.F. Pennington i R.K. Olsem

wysoką odziedziczalność różnic indywidualnych zarówno w czytaniu, jak i słuchaniu ze zrozumieniem (Betjemann i wsp., 2003).

Oprócz standardowych wskaźników czytania słów, rozpoznawania pisowni i czytania ze zrozumieniem, zaczerpniętych z Peabadylndivid-ual Achievement Test (PIAT) (Dram i Markwardt, 1970), opracowaliśmy także komputerowe pomiary szybkiego czytania słów, szybkości i dokładności w dekodowaniu fonologicznym (głośnym i cichym czytaniu nie-słów) oraz kodowaniu ortograficznym (Która z dwóch możliwości jest słowem: rain czy ranel Który wyraz oznacza owoc: pear czy pair?), szczególnie ważnym w języku angielskim dla prawidłowej interpretacji homofonów. Wcześniejsze badania prowadzone przez Snowling (1981) i innych (patrz Rack i wsp., 1992) wykazały niższy poziom dekodowania fonologicznego niż oczekiwano, biorąc pod uwagę umiejętność czytania poszczególnych słów przez osoby z dysleksją, co najprawdopodobniej stanowiło poważnąprzeszkodę w rozwoju tej umiejętności. Nieprawidłowości w dekodowaniu fonologicznym zostały potwierdzone w prowadzonych przez nas badaniach wstępnych, zarówno z udziałem bliźniąt mających problemy z czytaniem (Olson i wsp., 1989), jak również w badaniu bez udziału bliźniąt (Olson, 1985).

Do pomiarów zdolności w zakresie języka mówionego zastosowano testy ze skali słownej WISC-R czy WAIS, a także przeprowadzono pomiary pamięci fonołogicznej (powtarzanie nie-słów), szybkiego automatycznego nazywania, generowania rymów i co najważniejsze, wiele pomiarów umiejętności izolowania i posługiwania się fonemami. Jednym z takich wskaźników było zadanie podobne do gry Pig Latin („Świńska Łacina”), w której początkowa spółgłoska miała zostać przesunięta na koniec słowa, wypowiadanego przez testującego. Osoba badana miała wymówić powstałe słowo po dodaniu dźwięku „ay” na końcu (np. pig zostało przekształcone na igpay). Inny wskaźnik był oparty na zadaniu polegającym na usunięciu fonemu z wypowiedzianego nie-słowa i wypowiedzenia tak powstałego, nowego słowa („Powiedz protbez dźwięku — pot”). Wcześniejsze badania wskazywały na istnienie zaburzeń w rozpoznawaniu fonemów u dzieci mających problemy z czytaniem (por. Rosner, 1979). Potwierdziły to nasze własne badania (Olson 1985; Olson i wsp., 1985,. 1989). Zaobserwowaliśmy także wyjątkowo wysoką korelację pomiędzy świadomością fonemów, stanowiącą komponent języka mówionego, a dekodowaniem fonologicznym,

Genety ka dy sleksj i 153

i stanowiącym komponent czytania, w porównaniu do korelacji z kodo-j waniem ortograficznym (Olson i wsp., 1994).

Nowe metody analizy danych pochodzących od bliźniąt

. ś Nasze oceny wpływów genetycznych na zaburzenia umiejętności czytania i zaburzenia związane z czytaniem są oparte na metodzie DF analiz behawioralno-genetycznych dotyczących deficytów grupy charakteryzujących się normalnym rozkładem (DeFries i Fulker, 1985, 1988). Powyższa technika oparta jest na założeniu, że bliźnięta jedno-jajowe wykazują większe podobieństwo niż bliźnięta dwujajowc w zakresie dziedziczonych umiejętności. W związku z tym, wynik pomiaru danej umiejętności dla jednego z bliźniąt z pary dwujajowej powinien odbiegać bardziej od wyniku drogiego z bliźniąt a jednocześnie zbliżać się (wykazywać wyższy wskaźnik regresji) do średniej dla całej populacji, niż w przypadku bliźniąt jednojajowych.

% Stosując metodę DF, oprócz szacowania stopnia, w jakim geny , wpływają na deficyty grupy (h _g), można również ocenić stopień oddziaływania środowiska wspólnego dla obu bliźniąt (c_g) oraz oddziaływania środowiska specyficznie różnego dla każdego z bliźniąt (e _g). Wspólne dla bliźniąt wpływy środowiskowe mogą zawierać takie czynniki, jak znaczenie, jakie przypisuje się czytaniu w domu czy też jakość otrzymywanej edukacji. Różne wpływy środowiskowe mogą przejawiać się w zróżnicowanym ryzyku zdarzeń biologicznych, takich jak choroby czy wypadki, które przytrafiąjąsię tylko jednemu zbliźniąt, a także przynależność do innych grup rówieśniczych, wiążąca się z różnicami w treningu czytania, oraz wszystkie Wędy testu, które prowadzą do Wędnego rejestrowania różnic pomiędzy bliźniętami jednojajowymi. Reasumując, wyłącznie czynniki genetyczne i dwa rodzaje czynników środowiskowych (wspólne, i specyficzne) mają wpływ na przynależność do grupy przejawiającej daną cechę (np. dysleksję - przyp. red.).

■ Aby oszacować stosunek wpływów genetycznych i środowiskowych metodą DF, zwykle wybieramy takie jedno- i dwujajowe bliźnięta, w których jedno z bliźniąt wykazuje poziom czytania o 1.5 odchylenia standardowego poniżej średniej uzyskiwanej przez bliźnięta kontrolne (tj. bez zaburzeń czytania). Surowość kryteriów doboru do grup może być