skanuj0016

70 3. Styczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

dach Hawthome dotyczące skutecznych metod zarządzania pracownikami w celu zwiększenia ich wydajności, a także rozpowszechnione dziś wywiady marketingowe prowadzące do zwiększenia konsumpcji. Wywiady konsumenckie - niezależnie, czy są to indywidualne wywiady badające motywacje, czy zogniskowane wywiady grupowe - mogą być prowadzone zgodnie ze wskazówkami etycznymi i sprawiać przyjemność respondentom. Jednak na poziomie makro ich konsekwencje są dużo bardziej problematyczne. Wiedza uzyskana podczas wywiadów fokusowych dotyczących stosunku nastolatków do palenia papierosów może służyć firmom tytoniowym do ulepszenia reklam lub organizacjom do przygotowania kampanii społecznych zniechęcających do palenia. W kapitalistycznym społeczeństwie konsumpcyjnym prawdopodobnie więcej środków zostanie przeznaczonych na badania, których celem będzie realizacja kampanii reklamowych przez koncerny tytoniowe, niż na publiczne akcje zmierzające do ograniczenia konsumpcji tytoniu.

Napięcie między wymiarem mikro- i makroetycznym może również pojawić się w przypadku jakościowego wywiadu badawczego. Możemy tutaj odwołać się do klasycznej analizy antysemityzmu, czyli do badań Theodora Adomo (2010) nad osobowością autorytarną. Po II wojnie światowej badacze starali się sprawdzić, czy istnieje relacja między antysemityzmem a autorytarnym modelem wychowania. Istotna część badania polegała na zbieraniu wywiadów inspirowanych wywiadem terapeutycznym, w ramach których badacz używał technik terapeutycznych pozwalających na przełamanie struktur obronnych badanych oraz dotarcie do ich uprzedzeń i autorytarnych cech charakteru. Na poziomie mikro badanie to w oczywisty sposób stało w sprzeczności z zasadą świadomej zgody, jednak z perspektywy makro uzyskana wiedza na temat korzeni antysemityzmu miała przynieść społeczne i polityczne korzyści.

Problemy etyczne z poziomu makro mogą stanowić przedmiot debaty publicznej poświęconej społecznym konsekwencjom wiedzy uzyskanej w badaniach i sposobom jej wykorzystania. Możemy odwołać się tu do jakościowych badań na temat indywidualizmu i zaangażowania w Stanach Zjednoczonych przeprowadzonych przez Roberta Beilaha i jego współpracowników (2007), które zostaną omówione w rozdziale 7. Badacze uważali, że celem badań społecznych jako filozofii publicznej jest angażowanie się w debatę publiczną na temat celów i wartości społeczeństwa: „Odpowiednio przedstawione dane z takich wywiadów mogą stymulować czytelnika do włączenia się do rozmowy, do zabrania głosu w debacie. Potrafią inspirować to, co nazywamy opinią publiczną - opinię uformowaną w trakcie otwartych dyskusji” (Belłah i in. 2007, s. 468).

Warto zapamiętać

•    Proces uzyskiwania wiedzy przez interakcje badacza z respondentem wymaga zwrócenia uwagi na etyczne konsekwencje takiej interakcji międzyludzkiej.

•    Kwestie etyczne związane z prowadzeniem wywiadów wykraczają poza samą sytuację wywiadu i pojawiają się na wszystkich etapach realizacji projektu badawczego.

•    Dyrektywy etyczne stworzone dla projektów badawczych w naukach społecznych podkreślają potrzebę uzyskania świadomej zgody respondentów na udział w badaniu, zagwarantowania poufności wywiadów, rozpatrzenia konsekwencji, jakie badanie może mieć dla uczestniczących w nim osób, oraz przeanalizowania roli badacza w prowadzonym badaniu.

•    Wymogi etyczne mają zazwyczaj formę ogólną. Nieliczne zestanda-ryzowane reguły pozostawiają badaczowi dużą swobodę, dlatego osoba prowadząca wywiad musi stale i na bieżąco podejmować decyzje dotyczące tego, które z wypowiedzi badanych pogłębiać, a które z nich zostawić, ponieważ mogą być dla nich zbyt drażliwe.

•    Biorąc pod uwagę to, że to osoba badacza jest głównym narzędziem uzyskiwania wiedzy, większość etycznych decyzji podejmowanych w trakcie realizacji projektu badawczego zależy od osobistej rzetelności badacza.

•    Problemy etyczne związane z prowadzeniem wywiadów wykraczają poza mikroetyczną konieczność uwzględnienia konsekwencji badania dla respondentów i obejmują również makroetykę, a więc znaczenie tworzonej wiedzy dla szerszego społecznego kontekstu.