skanuj0036 (38)

Określone warunki technologiczne w poważnym stopniu wpływają, jak przedstawiono to niżej, na formą wykonywa* nych przedmiotów. Nie zmniejszając swojej wartości użytkowej, w miarą postępów w rozwoju narządzi, przybierają one zwykle formy prostsze, lecz technologicznie bardziej uzasadnione, bardzo często tracą natomiast walory estetyczne.

Kolejność omawiania danych z poszczególnych źródeł i tu. podobnie jak w całej pracy, jest następująca: źródła archeologiczne, źródła pisane, ikonografia, dane etnograficzne. Rozpatrzone zostaną następujące elementy: kuźnia — budynek, narzędzia, paliwo i surowiec oraz sposób wytwarzania, czyli technologia pracy.

Kuźnia

Kuźnia w Wyszogrodzie, a właściwie dwa analogiczne niemal obiekty znajdujące się Jeden nad drugim, położone były w południowej części podgrodzia, później miasta, nad skarpą obecnej ulicy Wiślanej, wewnątrz wałów obronnych. Należy nadmienić, że wały te wykonane były z ziemi i posiadały Jedynie niewielkie drewniane przedpiersie. Nie jest też wykluczone, że w czasie użytkowania kuźni wały te już nie istniały; wskazuje na to ich odmienna chronologia, jak i układ stratygraficzny”. Kuźnia znajdowała się ponadto jakby w części przemysłowej miasta, niedaleko bowiem od niej odkryto ślady młyna poruszanego prawdopodobnie przez konia. W dwu kolejnych chronologicznie warstwach dokładnie jedna nad drugą. odsłonięto podobnie położone i tak samo skonstruowane obiekty. Szerszemu omówieniu poddany obiekt położony niżej ze względu na jego lepszy stan zachowania.

Budynek ten był usytuowany z północnego zachodu na południowy wschód. Wymiary jego wynosiły około 2 na 2,5 m (tablica LX). Konstrukcja ścian była wykonana z drewnianych bali prawdopodobnie ułożonych na zrąb. Podwalina spoczywała na fundamencie z dużych kamieni polnych ułożonych w jedną warstwę. W narożniku północnym znajdowało się duże, wykonane z gliny l kamieni palenisko, o wymiarach około 70 na 80 cm. Cała przestrzeń wewnątrz kuźni wypełniona była fragmentami żużla, węgla drzewnego i wyrobami żelaznymi. Wyraźne skupisko tych ostatnich znajdowało się w narożniku przeciwległym do narożnika z piecem. Stosunkowo najwięcej znaleziono tu fragmentów bednarki do okuwania beczek. Być może miało to związek z istniejącymi niegdyś winnicami. Chronologicznie omawiana dolna kuźnia pochodzi z wieku XIV—XV, a kuźnia górna z wieku XVI—XVII.

A oto jak przedstawiona jest kuźnia w źródłach pisanych (mowa o pomieszczeniu*).

.....Jest kuźnicą* w starym murze, tylko nowy szczyt przy-

murowany i dach nowy dachówczany. Na tej kuźnicy jest splchlerzyk dla chowania jarzyn, zwłaszcza grochu. Przy tej kuźnicy jest maluśka izdebka nowo zmurowana w rolnemu...”

W materiale ikonograficznym na jednej z miniatur Kodeksu Baltazara Behema, pocz. XV w. kowal jest przedstawiony na zewnątrz budynku, chyba na ulicy, bądź niewielkim placyku znajdującym się przed kuźnią. O samym budynku w tych warunkach nic powiedzieć nie można. Widoczny z lewej strony budynek z oknem, przysłoniętym daszkiem stanowi prawdopodobnie jakiś kram zupełnie nie związany z kuźnią. Jedyne co możemy na tym obrazie zobaczyć — to położenie kuźni. Znajduje się ona w mieście w części zwarcie zabudowanej wysokimi domami.

Drzeworyt Josta Ammana z 1568 r. Budynek kuźni jest tu murowany prawdopodobnie z cegły, duże okno, w którym zresztą widać łeb konia jest przykryty sklepieniem z kamienia ciosanego. Obok okna widoczny piec — palenisko wykonany, jak się wydaje też z cegły z okapem prowadzącym do komina i krytym chyba dachówką. Przed paleniskiem pień z osadzonym kowadłem. W oknie, które jak się wydaje, jest na stałe otwarte, a więc właściwie stanowi swojego rodzaju prześwit, wmurowany jest pręt żelazny, na którym widać zawieszone wyroby: w tym wypadku są to podkowy (tablica LXXI, fot. 1).

83