3848093591

664 ANDRZEJ WYROBISZ

skich ⁷⁷. Poważne prace budowlane są za to prowadzone na Wawelu po pożarze 1595 r.⁷⁸. Roboty te ciągną się przez wiele lat i angażują wielu robotników i wiele materiałów budowlanych. Ponieważ budowle królewskie miały zawsze pierwszeństwo przed wszystkimi innymi, więc często zdarza się, że brak jest robotników lub nie można dostać cegły i wapna na budowle mieszczańskie⁷⁹.

Na zlecenie króla i częściowo za pieniądze królewskie prowadzi się różne prace fortyfikacyjne oraz buduje się arsenał (tzw. władysławowski przy ul. Grodzkiej) ⁸⁰.

7. OGÓLNA OCENA RUCHU BUDOWLANEGO

Od końca XVI w. do wojen szwedzkich zbudowano w Krakowie wiele, natężenie prac budowlanych było duże, zwłaszcza w pierwszych dziesiątkach lat XVII w. Ale aktywność budowlana była jednostronna. Budowano i przebudowywano kościoły i klasztory oraz prowadzono liczne drobne roboty w budownictwie mieszkalnym, jak remonty, przebudowy itp. Wszystkie inne dziedziny budownictwa pozostają — poza sporadycznymi wypadkami — zupełnie martwe; nie buduje się nowych domów mieszkalnych, nowych dworów i oałaców, nie wznosi się gmachów publicznych. Ruch budowlany nie prowadził do rozbudowy miasta, nie tworzył nowych dzielnic i przedmieść, nie wykraczał poza mury miejskie. Na skutek tego budownictwo kościelne rozszerzało się kosztem zabudowy mieszczańskiej, częściowo także szlacheckiej. Obserwujemy osobliwe zjawisko kurczenia się własności mieszczańskiej w mieście z 46°/o w roku 1580 do 27,77% w roku 1667. W tym samym czasie własncść kościelna wzrosła z 35% na 55,01% przy dość niewielkich zmianach we własności szlacheckiej (z 18% na 16,69%) i królewskiej (wzrost z 0,3% do 0,53%)⁸¹.

Wypieranie mieszczan przez klasztory musiało mieć poważne konsekwencje gospodarcze i społeczne. Współcześni dostrzegali wyraźnie zmniejszanie się wpływów z podatków miejskich (własność kościelna była wolna od podatków). Niepokoiło to zarówno króla, jak i władze miejskie. Zygmunt III — mimo iż uchodził zawsze za protektora kleru katolickiego — wydał w r. 1624 polecenie radzie miejskiej, „...abyście wszelkich budynków klasztornych i kościelnych bez wiadomości i woli naszej nie dozwalali i owszem ornych bronili, rzemieśnikom koło nich robić nie dopuszczali...“⁸². Rada miejska i bez zachęty ze strony króla wszelkimi siłami starała się przeciwdziałać rozbudowie klasztorów w mieście. Bernardynki toczyły długie spory z władzami miejskimi o prawo zbudowania

⁷⁷    St. Tomkowicz, Pałac biskupi w Krakowie, Kraków 1933. Tenże, Pałac Wielopolskich w Krakowie i jego dawna dekoracja malarska, „RKrak." t. XVIII K. Bąkowski, Dzieje Krakowa, s. 168.

⁷⁸    St. Tomkowicz, Wawel t. I, Kraków 1908, s. 336 nn.

⁷⁸ Por. niżej A. Grabowski, Dawne zabytki, s. 196—7.

⁸⁰    J. Muczkowski, Dawne warownie, s. 41. O budowie arsenału przez Władysława IV zob. W. K o c h o w s k i, Annalium Poloniae Climacter secundus, Craco-viae 1688, s. 320. Por. też PPiS II/l, s. 246 nn.

⁸¹    M. Niwiński, op. cit., s. 559, 573. Dane dotyczą posesji w obrębie murów miejskich.

« PPiS II/l. 6. 143—4.