skanuj0067 (26)

6.5. Zróżnicowanie ekosystemów

277

wych, a ponadto kilkadziesiąt gatunków mchów i porostów. Jedynie w wilgotnych obniżeniach terenu dość duży udział ma trzęślica modra;

Wrzosowiska

mącznicowe

Borówczyska

bażynowe

■ suche wrzosowiska mącznicowe Arctostaphylo-CaUunetum, rozwijające się auto-genicznie najczęściej na obrzeżach lub w prześwietleniach borów sosnowych, głównie w północno-wschodnich i wschodnich regionach kraju, a na nielicznych stanowiskach także na Kujawach i Pomorzu, w postaci typowej należą do najbardziej interesujących fizjonomicznie zbiorowisk wrzosowiskowych. Pomiędzy skupiskami wrzosu rozpościerają się różnej wielkości kobierce mącznicy lekarskiej, a zbiorowisko wzbogacają tylko nieliczne rośliny należące do innych gatunków. Na siedliskach najsuchszych udział wrzosu maleje, natomiast dominuje mącznica lekarska, a także światłolubne i ciepłolubne gatunki mchów i porostów. W niewielkich lukach świetlnych w borach sosnowych zbiorowisko wrzosowiskowe wzbogacają borówka czernica, widłak goździsty i siódmaczek leśny. Wysokogórskie borówczyska bażynowe, bardzo florystycznie ubogie i zdominowane przez borówki — czarną, brusznicę i halną oraz bażynę obupłciową, a w Karkonoszach także wrzos, występują wyłącznie w najwyższych partiach Tatr, na Babiej Górze, w masywie Pilska oraz w Karkonoszach, w postaci zubożonej także na kilku stanowiskach w Bieszczadach. Zajmują zwykle podszczytowe partie zboczy, żebra skalne i krawędzie urwisk. W miejscach wilgotniejszych w ich skład wchodzą torfowce, w suchych krzaczkowate porosty.

Zróżnicowanie

ekosystemów

torfowiskowych

Do szczególnie przyrodniczo cennych i równocześnie zagrożonych ekosystemów w Polsce, w większości nieleśnych, należą torfowiska będące osobliwym typem mokradeł. Ich historia sięga schyłku epoki lodowej, tworzyły się zatem przez tysiące lat; w korzystnych warunkach klimatycznych, hydrologicznych i topograficznych warstwa torfu o miąższości 10 cm tworzy się w ciągu stu lat. Torfowiska zajmują łącznie 1,26 min ha (mokradła ogółem 4,35 min ha, tj. 13,9% powierzchni kraju), przy czym tylko ok. 10% ich powierzchni porasta roślinność leśna.

Ogromna część torfowisk pokrywających obszar naszego kraju jeszcze 200—300 lat temu została zniszczona, głównie wskutek przesuszenia, eksploatacji torfu i eutrofizacji siedlisk. W niektórych regionach, np. w Polsce centralnej, całkowitej dewastacji uległo 90% torfowisk. Do dziś zachowało się 48 619 torfowisk, w większości mniej lub bardziej antropogenicznie przekształconych; łącznie pokrywają one zaledwie 3,73% powierzchni kraju. Średnia wielkość torfowiska wynosi ok. 26 ha, wielkość areałów niemal 60% torfowisk nie przekracza 10 ha, a jedynie 8,5% torfowisk ma powierzchnię większą niż 100 ha. Torfowisk rozległych, zajmujących obszar co najmniej 500 ha, przetrwało do dziś ok. 300.

Ze względu na genezę, typ zasilania w wodę i składniki pokarmowe oraz charakter zbiorowiska roślinnego i właściwości torfu wyróżnia się na obszarze naszego kraju trzy zasadnicze typy torfowisk, o wyraźnie nierównym udziale powierzchniowym: