skanuj0102 (22)

Epoka piśmienna doba średniopolska

200 powtarzany): „O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie, 1 różnego mieszkańcy świata Anglikowic. Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają, Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają*': politoton (powtórzenie, często wielokrotne, tego samego słowa w różnych formach, gromadzenie szeregu spokrewnionych pod względem etymologicznym form wyrazowych): „Góry na góry kładąc”; paronomazja (zestawienie podobnie brzmiących słów', uwydatniające Ich znaczeniową bliskość, obcość lub przeciwieństwo): „Śmierci podległy nieśmiertelne Uznawca twarzy rozeznawał?”; itp.;

c)    przewaga toku nominalnego (rzeczownikowo-przymiotniko-wego): „Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe I lamenty i skargi Symonidowe, Wszytki troski na świecie. wszytki wzdychania I żale, i frasunki, i rąk łamania Wszytki a wszytki za raz w dom sie mój noście „O białoskrzydła morska pławaczko, Wychowunico Idy wysokiej, Łodzi bukowa, któraś gładkiej Twarzy pasterza, Pryjamczyka Mokrymi słonymi wód ścieżkami Do przezroczystych Eurotowych Brodów- nosiła!”;

d)    nacechowane pod względem stylistycznym słownictwo: wyrazy mitologiczne (Heraklitowy, Symon idówy, Ida, Pryjamczyk, Eurotowy itp.), słownictwo rzadkie lub nieobecne w języku codziennym (wzorowane na antycznych, zwłaszcza greckich, przymiotniki złocone typu białoskrzydła, skrzydłonogi, slodkobrzmiący; zaprzeczone imiesłowy- w rodzaju nieuśmierzone wody, drzwi nieprzełomio-ne, nienagrodzona szkoda, troski nieuśpione; archaizmy wyrazowa: modła «modlitwa», obiata «ofiara», pienie «śpiewanie», scfpierz «przeciwnik», słopień «stopień» itd.).

W stylu „prostym” wręcz przeciwnie - obserwujemy składnię wzorowaną na języku potocznym, liczne w tręty dialogowe (fraszki, np. O doktorze Hiszpanie), unikanie kunsztownych tropów i figur poetyckich, przewagę toku werbalnego (czasownikowego) i unikanie wyrazów mitologicznych i antycznych, zastępowanych często omówieniami (np. „Tak poeta mój śpiewa, a znam i po rymie, Że sam roli nie orał ani siadał w dymie” zamiast nazwiska rzymskiego clegika Tibullusa), słownictwo potoczne pozbawione poetyzmów, archaizmów, neologizmów, przetykane natomiast, choć z umiarem, zdrobnieniami (np. zdrobnienia i spieszczenia imion we fraszkach: Kachna, Kachniczka, Klimek. Michnik, Mikosz, Siachniczek itp.)

i nasycone potpcznlfTmzeólogią („Wszytko-ć wadzi, by-ć na nos 201 biedna mucha padła. Miecesz głową i mniemasz, że cię do krwie zjadła; Od stoła zenie każesz, fukasz na pachołki, Wyciskałeś talerze, wyciskasz i stołki”).

Podobnie proza Górnickiego, operująca słownictwem ogólnie znanym z dodatkiem wyrazów dworskich i abstrakcyjnych neologizmów typu wydwarzanie «snobizm językowy», o składni zdyscyplinowanej pod względem logicznym (zdania wielokrotnie złożone, bogactwo spójników, pytania retoryczne itp.) przeciwstawia się prozie Rejowej, odbijającej składnię i słownictwo potocznej polszczyzny, z całym bogactwem wwrazów konkretnych, fachowych, często wykraczających poza ramy normy ogólnopolskiej.

Ta wiełonuifowość stylistyczna jest trwałym dorobkiem Odrodzenia, odziedziczonym przez następne okresy. Ponadto do zdobyczy renesansowych trzeba zaliczyć ogromne w stosunku do średniowiecza ilościowe i jakościowe wzbogacenie słownictwa artystycznego, odzwierciedlające zróżnicowanie tematyczne literatury renesansowej, uporządkowanie-składni (wzorowanej na łacińskiej precyzji i dyscyplinie składniowej) oraz imponujący rozw'ój synoni-miki (np. lichota i zgloha w Psałterzu floriańskim jako odpowiedniki łacińskiej inupdtas wobec całego szeregu synonimów Kochanowskiego: złość, fałsz, kłam, wszeteczność, grzech, nieprawość, niezborność itd.) i zasobu innych środków poetyckich.

Wiek XVłRpierwszą połowy XVIII zwykło się nazywać okresem upadku polskiego języka literackiego włącznie z jego odmianą artystyczną. Istotnie, obniżenie poziomu sztuki drukarskiej spowodowało pewne rozluźnienie norm gramatycznych języka ogólnego, a w dziedzinie sprawności stylistycznej wyraźniejsze objawy regresu widoczne są zwłaszcza w' prozie, w sferze słownictwa i składni. Słownictwo uległo skażeniu nie przyswojonymi wtrętami obcymi (głównie łacińskimi, później też po części francuskimi), a w> zakresie składni rozluźnieniu uległa dawna renesansowa dyscyplina składniowa: z jednej strony jej miejsce zajął bezład i nieuporządkowane rozgadanie zacierające precyzję myśli, z drugiej zaś do takiego samego skutku doprowadziło zagmatwanie wywołane nadużywaniem szyku przestawnego, przeciwstawień i makaronizmów. Kres tym ujemnym zjawiskom położy dopiero Oświecenie ze swoim programem gruntownej odnowy języka i stylu literatury.