skanuj0006 (412)

2. Człowiek i

przyroda: od zarania dziejów do współczesności

30

Pierwsze

melioracje

Początki

kopalnictwa

Pierwsze szlaki komunikacyjne

równocześnie centrami udomowienia określonych gatunków roślin i zwierząt oraz rozprzestrzeniania cywilizacyjnych zdobyczy ówczesnego rolnictwa na sąsiednie obszary (MacNeish 1992; Podbielkowski 1992; Lasota-Moskalewska 2005). Na przykład ryż udomowiono ok. 4000 lat p.n.e. w delcie Jangcy, ale już przed końcem I tysiąclecia p.n.e. był on uprawiany na ogromnych obszarach azjatyckich.

Rozwój osadnictwa nie oznaczał, że z koczowniczego trybu życia zrezygnowali wszyscy ówcześni ludzie. Co więcej, małe grupy zbieracko-myśliwskie zachowały się do dzisiaj w Afryce, Ameryce Południowej i w Azji. Na poziomie rozwoju tropikalnego zbieracza i łowcy zatrzymały się także na długi okres plemiona żyjące w gęstych równikowych lasach Agi i Afryki: Semangowie, Aetowie, Andamańczycy i Pigmeje.

Rozwojowi rolnictwa towarzyszy! stały wzrost liczby ludności, co wymuszało zarówno stopniowe zwiększenie areału upraw, początkowo głównie poprzez wypalanie roślinności trawiastej, a nieco później wypalanie lub karczowanie lasów i zarośli, jak też poszukiwanie nowych obszarów nadających się pod uprawę (Clark i Robinson 1993). Duże znaczenie w zapewnieniu niezbędnej żywności miało w owym czasie udoskonalenie metod agrotechnicznych, w tym wykorzystanie prostych narzędzi i zwierząt jako siły pociągowej do spulchniania gleby, a na obszarach suchych także nawadnianie pól. Pierwsze systemy irygacyjne, powstałe w Mezopotamii, składały się wyłącznie z pojedynczych kanałów doprowadzających wodę z rzeki na pobliskie pola, z czasem jednak budowano skomplikowane sieci kanałów i wyposażano je w coraz bardziej wyrafinowane urządzenia techniczne. Tym samym, człowiek zaczął ingerować w naturalne systemy hydrologiczne zlewni.

Już w V wieku p.n.e. eksploatowano surowce naturalne, w tym miedź i krzemień. Kopalnictwo krzemienia, najpierw metodą odkrywkową, a wkrótce także szy-bowo-chodnikową, rozwijało się niezwykle dynamicznie na wielkich obszarach Europy, od zachodniej Rosji po Wyspy Brytyjskie¹. Wokół kopalń powstawały z czasem osady rzemieślników specjalizujących się w masowej produkcji prymitywnych siekier i dłut, na które w okresie rozwoju rolnictwa było ogromne zapotrzebowanie, zwłaszcza na terenach leśnych.

Wynalezienie koła w trzecim tysiącleciu p.n.e. oraz konstrukcja pierwszych pojazdów z wykorzystaniem zwierząt jako siły pociągowej były głównym wyznacznikiem „drugiej rewolucji neolitycznej”. Te zdobycze cywilizacyjne umożliwiały przemieszczanie się ludzi i towarów na duże odległości w stosunkowo krótkim czasie, co znacznie zdynamizowało dalszy rozwój ówczesnych społeczności. Zaczęły powstawać szlaki handlowe, które zapoczątkowały rozwój komunikacji. W tym okresie broń i narzędzia, m.in. siekiery, młoty, sierpy, noże i groty wykonywano z brązu, a opanowanie sztuki wytopu metali i odlewnictwa było istotnym elementem postępu technologicznego.

1

Jedna z najbardziej znanych i największych na ziemiach polskich kopalń neolitycznych „Krzemionki Opatowskie" znajduje się w Muzeum Historyczno-Archeologicznym w Ostrowcu Świętokrzyskim.