SNB13645

iTinli ■iiij~ri^ŁT«iip~TTrmr ir fWrrr w Iriyt £—>-{

Po pierwsze, ogólne zmiany zachodziły wraz z naturalnym proc*** starzenia się oraz narastania ograniczeń indywidualnej aktywności żvtk wej. w rym możliwości wykonywania pracy, by dorobić do renty czy er> rynny. Po drugie, różne zdarzenia w życiu osobistym i rodzinnym często decydujący wpływ na zmianę sytuacji finansowej, warunki mie$x tamowe, możliwość otrzymywania pomocy od osób z najbliższej rodzb* Pogorszenie warunków życia było najczęściej następstwem bezroboc* w rodzinie, śmierci współmałżonka łub pojawienia się nowych chorófc i pogłębienia niepełnosprawności. Poprawa wiąże się natomiast zwyfcję z uzyskaniem lepiej płamej pracy lub z podjęciem pracy w ogóle oraz a*, sowdaniem różnych strategii przystosowania do nowych warunków ryjowych. Po trzecie, wszystkie te indywidualne i rodzinne zmiany’ zachodzi w okresie gruntownych reform systemowych i zmian w polityce społecznej, które były podejmowane bezpośrednio w odniesieniu do osób m*. pełnosprawny ch łub które w sposób pośredni mają wpływ na materiaht w arunki życia tych osób i ich rodzin.

2.1. Ogólne tendencje zmian sytuacji materialnej osób niepełnosprawnych

Ograniczone możliwości pracy zawodowej oraz szczególny charahc potrzeb w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnym zmieniają strukturę ich dochodów i usztywniają poziom wydatków be leki usługi medy czne i zabiegi rehabilitacyjne. Dotyczy to przede wszystkim niskich dochodów i innych czynników, które niezależnie od zdrowotnych upośledzeń prowadzą dodatkowo do ich marginalizacji materialnej. Analizując kierunki systemowych reform realizowanych w latach dziewięćdziesiątych i kierunki polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych staramy się ocenić, czy uzyskane rezultaty przyniosły poprawę ich sytuacji materialnej na tle ogółu polskich gospodarstw domowych. Potoczna obserwacja oraz występne diagnozy w tym zakresie skłaniają raczej do negatywnej odpowiedzi na to pytanie. Osoby niepełnosprawne i ich rodziny odczuły bowiem bardziej niż inni skutki eskalacji bezrobocia; bardziej dolegliwe były też dla nich skutki komercjalizacji usług w zakresie leczenia i rehabilitacji oraz wzrost cen leków.

Zastosowana metoda pełnego panelu pozwala porównać położenie ekonomiczne ankietowanych w 1999 roku stu dziewięćdziesięciu siedmiu osób niepełnosprawnych i ich gospodarstw domowych z sytuacją, w jakiej znajdowały się one w 1993 roku . W celu poszerzenia tła dla tego porównania korzystamy także z wyników innych badań materialnych warunków życia ludności, prowadzonych w 1997 i 1999 roku przez GUS na próbach ogólnopolskich, w których wyróżniono kategorię gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi . Sięgamy również do wyników, prowadzonych przez GUS, badań budżetów rodzinnych, które są podstawą szacunku zasięgu ubóstwa wśród gospodarstw domowych utrzymujących się głównie z rent inwalidzkich na tle innych grup gospodarstw .

Wyniki cytowanych badań GUS z 1999 roku pokazują, że warunki życia tych gospodarstw' są nadal relatywnie gorsze niż pozostałych- Osoby niepełnosprawne żyją w mieszkaniach o gorszym standardzie, częściej też oceniają, że zajmowane przez nich mieszkanie nadaje się do remontu kapitalnego. Ponadto gospodarstwa te relatywnie częściej niż pozostałe mają— z powodu braku pieniędzy - trudności w korzystaniu z usług służby zdrowia oraz posiadają ograniczony dostęp do codziennej prasy i książek.

W co piątym z tych gospodarstw stwierdzono, że grozi im bieda i nie widziano sposobów poradzenia sobie z tą sytuacją. Gorszym w arunkom życia osób niepełnosprawnych towarzyszy więc zwiększone poczucie zagrożenia biedą, a także ogólnie niższa satysfakcja z życia i częstsza obaw a, że warunki życia pogorszą się w dwóch-trzech następnych latach¹.

Należy również podkreślić, że osoby niepełnosprawne są w większym stopniu niż inni dotknięte bezrobociem. W lutym 1999 roku stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych wyniosła 13,2% i była wyższa niż wskaźnik bezrobocia ogółem (12,5%)^{1 2 3 4 5}. Ta różnica na niekorzyść dla osób niepełnosprawnych może okazać się w rzeczywistości większa. Wyniki innych badań pokazują bowiem, że bezrobocie niepełnosprawnych nie zawsze jest rejestrowane oraz że częściej niż inni są oni zniechęceni niepow odzeniem w poszukiwaniu nowej pracy.

1

   Analiza sytuacji materialnej osób niepełnosprawnych i ich gospodarstw domowych na podstawie badania przeprowadzonego przez IFiS PAN w 1993 roku (ogólnopolska reprezentacja osób niepełnosprawnych) są przedstawione w pracach: Ostrowska, Sikorska, Sufin 1996.

2

   Wyniki tych badań są przedstawione w: Sikorska 1998.

3

Wyniki te przedstawione są w: Szukiełojć-Bieńkuńska 1999.

4

* Tamże, s. 139-150.

5

Dane na podstawie badań aktywności ekonomicznej ludności w: Aktywność ekonomiczna ludności Polski, 1999.