skanuj0009

72

73

Pomysł wynalezienia uniwersalnego środka porozumiewania się zrodził się w XVI i XVII wieku w wyniku studiów porównawczych nad starożytnymi i nowożytnymi językami, prowadzonych w celu znalezienia wspólnego języka dla wszystkich narodów. Mersenne oparł swe lingwistyczne eksperymenty na obliczeniach pokazujących ilość możliwych permutacji i kombinacji danej liczby elementów. Kiedy w 1629 roku próbował on zainteresować Kartezjusza tym schematem, o-trzymał słynną odpowiedź, że język doskonale wyrażający doskonałą znajomość prawdy mógłby zostać urzeczywistniony jedynie w raju ziemskim³⁵. Ten zimny prysznic nie ostudził jednak jego optymizmu. Utrzymywał on, że wiedza przyrodnicza może odkryć jedynie ilościowe, zewnętrzne aspekty rzeczy. Dlatego też powinno być możliwe wynalezienie języka ilościowego, który „można by nazwać naturalnym i uniwersalnym”³⁶ i który byłby doskonałym środkiem komunikacji filozoficznej. Proponował on opracowanie pr/.y pomocy rachunku; kombinatorycznego, który przedstawił, systemu dźwięków oznaczających ilościowe własności rzeczy, tak że minka w całości mogłaby być

1621—1640 z talfimi postaciami jak Oauilluunifl Urodami, Knrtozjui/, Jean Deuugrand, Peiresc, Gasscndi, Komeński 1 Inni zob. w: Corrsspondanoe, I, i. 61 63, 102-103, II, s. 323-329, 374-375, III, s, 254-262 IV, s. 329, V, i. 136 140, VI, u. 4 6, VII, s. 447-448, X, s. 264-274; Lenodle, Mersenne, r*. 96 109,314 321, zob. wy>.oJ pr/.yp. 22. Na temat konwencjonalnych teorii języku w staro),ytnoAi i, por hipokfftlyofliy truktut De Arte,§ 2, wydanie i tłumaczeniu nu unglolskl W.II N JoMI (I <'01) (IumIimI l.ibrary, London & Cambridge, Mass. 1923); Platon, hratyi, Diodom i im IICULUI, I, H, wydanie i tłumaczenie na angielski C. 11. Oldlkthor (l.ouli, n. 1926), Dhmiiiniin I.auiitios, Żywoty sławnych filozofów, X, 75 76 (llplktir), wydaliło I llumnr/onln nu ungiolski R.D. Hicks (Loeb, etc., 1925); Lukkiicjuiz, l>e return natura, V, 1029 IOHO, od. C. Boiley, 3 voL,. Oxford 1947; A.C. Cromiiiii, Sonie ntllludes to silenH/U' progresu medleval and early modern, „History of Science", XIII (1971), * 213 ' 10, op, olt., 1973; Styles..., rozdz. 7, i, 1987; Mersenne, zob. wy>.q| puyp t wiu* t iuli| blldlogruilii

³³ KartezjuN/, do MerMiiUH'H 20 XI 1679, Mmihiinnii, Correspondance, II, s. 323-329; por. s. 374 375, IV, s. 329,132, V, s I H 140, VI, s. 4,6; llnrm. univ., „Tr.de la voix, etc.", I, prop. XII, XI.VII I , Iii II, prop VII XXII

³⁶ La virlti des Sciences, III, 10, u 344 ‘•im. I w ąuiltloni thiologiąues, ąuest.

XXXIV, „Peut-on lnvenler min mmv • ll> i..... .i< ■< sous, qul so nommo psophologie?”,

s. 158 (wydanie ocen/urnwunu mli liiinuiiii, Mersenne, h. XX, 399-401, 518|f Mersennb, Correspandam |, JV, | r i u, mi i 206,267 271), por. n. III—IV, 2,11; HartnĘ univ., „Tr. ...dosNuns ", I, pmp XXIV (ntuwa grunu nu lulnl), ,,'1'r. dc la voix”, I, prop. XII, XLVII-L (sztuczno języki iuii|hiinIiir), „De 1'ullllUi de riiurmonle”, prop. IX (języki symboliczny, lologrut u km) yi«ny)i #nb wy)n| Bf*yp *3

wykładana bez pośrednictwa innych języków niż język instrumentu muzycznego, a dwóch filozofów nie mogących rozmawiać ze sobą w żaden inny sposób mogłoby doskonale porozumieć się za pomocą strun dwóch lutni.

Wszystko to jest przykładem nowych wizji, jakie oferował program matematyczny i filozofia mechanistyczna, kiedy idee i optymizm znacznie wyprzedzały możliwości techniczne, ale możemy rozpoznać w nich początki znanych nam współczesnych tendencji. Jednocześnie nasze obecne zainteresowania przyczyniają się do uwrażliwienia „przenikliwego oka” historyka. Analityczna rekonstrukcja historii nauki musi nieuchronnie obejmować również analizę samej nauki, tak więc teraźniejszość i przeszłość objaśniają się nawzajem przez sam rozwój tradycji. Współczesne językoznawstwo i zainteresowanie najogólniejszymi kwestiami komunikacji ukazują nam w nowym świetle problemy Mersenne’a, Komeńskiego, George’a Dalgarno, Johna Wilkinsa i Leibniza³⁷. Współczesna nauka medyczna pokazuje nam siłę owych tendencji do kwantyfikowania, dowodzenia i stosowania modeli hipotetycznych, jakie do fizjologii wniosła matematyka, a wszystko to zostało przejrzyście ujęte w kilku słowach zapisanych przez Malpi-ghiego. Malpighi opisał, jak przy odkrywaniu „mechanizmów naszego ciała, które są podstawą medycyny”, badacz, „działając a priori, dochodzi do skonstruowania ich modeli (moduli et typi, modelli)”. Jako przykład przytoczył on dowód przeprowadzony przez Keplera, który objaśnił obraz siatkówkowy za pomocą camera obscura wyposażonej

³⁷ Por. J.A. Combnius, Vla łucls, 1641, Amsterdam 1668; George Dalgarno, Tables of the Unlyersal Character, Oxford 1657 (7); Id., Ars signorum, vulgo character unieersalis et lingua phllosophlca, London 1641; John Wilkins, An Essay towards a Real Character and a PhllosophlcaI Language, London 1668; systematyczne omówienie historyczne w O.V.C.M. Funkii, Zunt Weltsprachenproblem in England im 17. Jahrhun-dert: G. Dalgarno's "Ars Signorum" (1661) und J. Wilkins’ „Essay Towards a Real Character and a PhllosophlcaI Language" (1668), Anglistische Forschungen XLIX, Heidelberg 1929; II. Aiuinn, Sprachwlssenschąft: Der Gang ihrer Entwicklung von der Antike bis zur Gegenwart, Milnchan 1955; A. Borst, Der Turmbau von Babel: Geschichte der Melnung ilber Ersprung und Vle(falt der Sprachen und Vdlker, 4 L, Stuttgart ; 1957-1963; Paolo Konni, ClavLs unlversalls: Artl mnemonlche e logica combinatoria da Lullo a Leibniz, Miluno Napoił 1960; W.O. i M. Knoale, The Deeelopment of Logica, Oxford 1962; H. AARILBrF, The Siudy of Language In England: 1780-1860, Princeton, ;N.J. 1967, Id., Front Locke to Saussure: Essays on the study of language and intellectual history, Minncupolis, Minii. 1982; M.M, SLAUOHTBR, UnhersalLanguagesandScientific Taxonomy In the Seventeenth ('entury, Cambridge 1982; Crombie, Styles..., rozdz. 7J.