strona@ 41

40

III.    Sladium stabilizacji (od 25 do 44 roku życia).

Jednostka w tym stadium znajduje odpowiedni dla siebie zakres pracy, czyni wysiłki, aby się w nim ustalić. Czasem następuje tutaj zmiana pracy. Podokre-sami tego stadium są:

1)    doświadczenie (od 25 do 30 roku życia), kiedy jednostka po rozpoczęciu pracy uświadamia sobie, co należy uczynić, aby znaleźć „pracę życia”, lub też, że pracą jej życia będzie szereg następujących po sobie zajęć zawodowych;

2)    stabilizacja (od 31 do 44 roku życiu), gdy obraz własnej kariery zawodowej staje się dla człowieka jasny i czynione są starania w kierunku stabilizacji, zabezpieczenia swego miejsca w świecie pracy.

IV.    Stadium zachowania status quo (od 45 do 65 roku życia).

Jednostka czyni starania o utrzymanie swego miejsca w świecie pracy.

V. Stadium schyłkowe (65 rok życia i więcej).

Wraz ze słabnięciem sił fizycznych i psychicznych zmienia się aktywność zawodowa człowieka, staje się on bardziej obserwatorem niż uczestnikiem życia zawodowego.

Podokresami tego stadium są:

1)    osłabienie (od 65 do 70 rok życia), gdy opada tempo pracy, ludzie często zmieniają rodzaj pracy, aby dostosować ją do swoich możliwości; wiele osób w tym wieku przechodzi na emeryturę;

2)    wycofanie się (71 rok życia i więcej), w okresie tym następuje całkowite przerwanie zajęć zawodowych.¹'* i

Teoria stadialności rozwoju zawodowego opracowana przez D. Supera zaliczana jest przez K. Czarneckiego do koncepcji multipotencjalności rozwoju. Jednak była ona i jest krytykowana przez różnych autorów. Według J. Budkiewicz, D. Super nie ukazuje dostatecznie roli i znaczenia czynników społeczno-ustrojo-wych jako istotnych warunków rozwoju zawodowego. Ponadto zawęża i upraszcza problem rozwoju zawodowego, ograniczając go do rozwoju zawodowego mężczyzn. Tymczasem rozwój zawodowy kobiet może przebiegać odmiennie ze względu na spełnianie przez nie ról związanych z macierzyństwem i życiem rodzinnym. Ponadto przebieg rozwoju zawodowego kobiet może być hamowany lub deformowany przez tradycje istniejące do dziś w świadomości wielu społeczeństw.^1.

Natomiast K. Czarnecki stwierdza, że podział przebiegu życia zawodowego jednostki przedstawiony przez D. Supera ma liczne mankamenty, wśród których wyróżnić można: mieszaninę różnych kryteriów podziału, brak wyraźnego „wybicia” kryterium zawodu i pracy jako wiodących nici całego podziału rozwoju i życia zawodowego człowieka.¹⁸ W związku z tym przedstawia propozycję swojej końce-pcji etapów rozwoju zawodowego. Poszczególne jego okresy uwzględniają nie tylko kryterium wiekowe, ale przede wszystkim kryterium zmian jakościowych, jakie zachodzą w przebiegu rozwoju zawodowego.

Propozycja podziału wynika z przedstawionej wcześniej koncepcji „miejsca i przestrzeni” człowieka w społecznym podziale pracy i zawodów. W rozwoju zawodowym K. Czarnecki wyróżnia:    /);/ j y ^

1)    okres preorientacji zawodowej dzieci (do 11 roku-życia):~

-gromadzenie wiedzy o zawodach i czynnościach zawodowych,

-    korzystanie ze źródeł wiedzy o zawodach i czynnościach zawodowych;

2) j okres orientacji zawodowej młodzieży (od 12 do 15 roku życia):

-    dojrzewanie decyzji wyboru zawodu i szkoły; Ą/j ~

-    realizacja decyzji wyboru zawodu i szkoły;

3)    okres uczenia się zawodu przez młodzież (od 16 do 25 roku życia) obejmuje młodzież uczącą się:

-    adaptacja szkolno-zawodowa,

-    identyfikacja szkolno-zawodowa,

-stabilizacja szkolno-zawodowa,

-    recepcja treści kształcenia zawodowego,

-interioryzacja i strukturyzacja treści kształcenia zawodowego, -osiągnięcia szkolno-zawodowe,

-    kwalifikacje i kompetencje zawodowe,

-plan dalszego rozwoju społeczno-zawodowego;

O \

4)    okres kwalifikowanej pracy zawodowej dorosłych (od momentu podjęcia pracy do 70 roku życia):    ■^/) < _ ⁽j

-dojrzewanie decyzji o podjęciu pracy zawodowej,

-    adaptacja społeczno-zawodowa,

-    identyfikacja społeczno-zawodowa,

-    stabilizacja społeczno-zawodowa,

-dokształcanie i doskonalenie społeczno-zawodowe,

-szczytowe osiągnięcia społeczno-zawodowe,    . y ,

-    wycofanie się z pracy zawodowej;    ¹

5)    okres reminiscencji Zawodowej emerytów i rencistów:

-adaptacja do zmienionej sytuacji życiowej,

-dominacja reminiscencji i refleksji zawodowych,

-schyłek życia pozazawodowego.¹*

Przedstawiony tu podział zawodowego na stadia i wyszczególnienie w ich obrębie podstawowych procesów związanych z nim wydaje się być przydatne, zwłaszcza dla potrzeb teorii i praktyki orientacji i poradnictwa zawodowego.