Terapia rodzin Namysłowska85

I M Rozdział 15

Konstruowanie genogramów jest procesem, na który składają się trzy elementy:

1)    rysowanie struktury rodziny,

2)    zbieranie informacji,

3)    nanoszenie relacji rodzinnych.

1.    Ponieważ genogram jest graficznym przedstawieniem rodziny, jego konstruowanie odbywa się poprzez w miarę ustalone symbole. Przedstawimy je tutaj za Kołbik i wsp., aby ujednolicić konstruowanie genogramu wśród polskich terapeutów rodzinnych.

2.    Zbieranie informacji odbywa się równocześnie z rysowaniem drzewa rodzinnego. Informacje, które powinniśmy uzyskać, dotyczą płci i wieku poszczególnych członków rodziny, dat śmierci, miejsc zamieszkania, wykształcenia i zawodu. Pytamy także o choroby w rodzinie, np. powtarzające się przypadki alkoholizmu, samobójstw lub chorób psychicznych, problemy zawodowe, szkolne, emocjonalne. Na przykład w jednej z rodzin w terapii w naszym zespole okazało się, że od lat mężczyźni w wieku 43 lat umierali na serce. Ważnymi informacjami są te, które dotyczą krytycznych zdarzeń życiowych takich jak śmierć, separacja, rozwód, strata lub zmiana pracy, zmiana miejsca zamieszkania lub inne zdarzenia o szczególnej wadze.

3.    Nanoszenie relacji na drzewo rodzinne odbywa się dzięki obserwowaniu tego, co dzieje się w rodzinie, a przede wszystkim dzięki bezpośrednim wypowiedziom członków rodziny. Sporządzając genogram interesujemy się trzema kontekstami funkcjonowania rodziny: jej aktualną sytuacją (zadając pytania o to, co wydarzyło się ostatnio i jakie w rodzinie zaszły zmiany), szerszym kontekstem rodzinnym i kontekstem społecznym. Jeśli chodzi o szerszy kontekst rodzinny, to pytamy, kto z dalszej rodziny wie o problemie nękającym rodzinę, kto z kim utrzymuje najbliższe więzy, z kim nie są w ogóle utrzymywane kontakty. A także przy jakich okazjach spotyka się cała rodzina, jaka jest atmosfera tych spotkań.

Kontekst społeczny to system społecznego podtrzymania rodziny. Czasami mogą należeć do niego osoby szczególnie ważne dla rodziny. Ważne jest także ustalanie, jak zostały nadane imiona. Jest to czasami bardzo ważne, wskazywać bowiem może na specjalne delegacje w rodzinie, np. zastąpienie przez dziecko wybitnego dziadka. Freudowi np. nadano imię jego dziadka, bardzo wybitnego i ważnego dla rodziny rabina, który zmarł na krótko przed urodzeniem się Freuda. Sam Freud miał prawo wybrać imię dla swojego młodszego brata i wybrał imię Aleksandra, ponieważ Aleksander Wielki był jego bohaterem. Można powiedzieć, że w imieniu często żyje przeszłość i dziedzictwo rodziny. Bardzo ważnym zadaniem terapeuty konstruującego genogram jest zwrócenie uwagi na mity rodzinne i sekrety. Są rodziny, w których dzięki genogramowi można zauważyć siłę mitu, np. że kobiety są słabe, a mężczyźni silni. W rodzinie autorki istniał mit, że najważniejszą rzeczą dla kobiety jest niezależność. Miał on głębokie uzasadnienie związane z powtarzającymi się śmierciami mężczyzn w rodzinie. Mity rodzinne mogą nas wzmacniać, ale równocześnie mogą nas okaleczać. Kryją się w nich rodzinne systemy wartości czasami otwarcie wypowiadane, a czasami całkowicie ukryte. Decydują one o naszej percepcji świata, zanim jeszcze sami ją sobie zdążymy wytworzyć, np. mit, że świat jest zagrażający lub że ludziom nie można nigdy ufać. Równie ważne są sekrety rodzinne. Prawie w każdej rodzinie istnieje „szkielet ukryty w szafie”. Czasem jest to nieślubne dziecko, czasami zaś samobójstwo lub choroba psychiczna członka rodziny albo dziecko niedorozwinięte oddane do ośrodka i „zapomniane”. Obecnie, częstym sekretem w rodzinie jest infekcja HIV jednego z jej członków. Czasami okazuje się także, że uznany za przykład szlachetności członek rodziny przesiedział wiele lat w więzieniu za defraudację. Przyczyna tego typu sekretów leży w panicznym lęku rodziny przed stygmatyzacją społeczną. Genogram jest tym narzędziem, które pozwala ujawnić sekret rodzinny, czasami dzięki uważnemu zestawieniu faktów lub prześledzeniu sekwencji zdarzeń. Uwalnia to żyjących członków rodziny od nie w pełni zrozumiałego ciężaru.

Interpretacja genogramu oparta jest równocześnie na kilku koncepcjach teoretycznych: głównie na teorii systemów rodzinnych Bowena (1975, 1976), transgeneracyjnym podejściu Boszormenyi-Nagy (i Spark 1973), teorii wzorców układów rodzeństwa Tomana (1961). W ostatnim okresie genogramami w terapii rodzin zajmują się szczególnie intensywnie Carter oraz McGoldrick (1980, 1988). Obie z wymienionych autorek, które związane są z teorią systemów rodzinnych Bowena, są zdania, że w interpretacji genogramu ważne jest zwrócenie uwagi na strukturę rodziny, cykl życia rodzinnego i wydarzenia życiowe, a także