img018

220 Paweł Nowak

technik i sposobów komunikacji oraz wzrostu oczekiwań odbiorczych, gdy jednostronna transmisja danych od nadawcy medialnego do masowego odbiorcy wydaje się niewystarczająca i niezgodna z dążeniami współczesnych mass mediów.

Funkcje mediów czy intencje nadawców medialnych?

Komunikacji medialnej rozumianej jako transmisja danych przypisywano wiele funkcji, które miały uzasadnić zarówno istnienie mediów, jak i wytłumaczyć ich rolę w cywilizacji drugiej połowy XX wieku.

W 1983 roku Denis McQuail przedstawił zestawienie funkcji komunikowania pełnionych wobec społeczeństwa, instytucji, innych mediów i odbiorców:

Tabela 1. Funkcje komunikowania według Denisa McQuaila( 1983) (Mikułowski Pomorski 1998:97).

Społeczeństwa	Instytucji	Mediów	Odbiorców
Informacja	Informacja	Dostarczanie Informacji	Informacja
Korelacja	Interpretacja	Interpretacja	Tożsamość Osobista
Ciągłość	Wyrażanie	Wyrażanie Ciągłości i Kultury	Integracja i Interakcja Społeczna
Rozrywka	—	Rozrywka	Rozrywka
Mobilizacja	Mobilizacja	Mobilizacja	—

Zestawienie zaproponowane przez McQuialu wskazuje na uniwersalność komunikacji medialnej i potwierdza charakterystyczne dla analiz medioznaw-czych drugiej połowy XX wieku myślenie o mediach jako o dostarczycielu odbiorcom informacji i rozrywki oraz nadawcy dbającym o właściwą interpretację faktów, a także troszczącym się o kulturę i mobilizującym odbiorców do działania.

Ten idealistyczny ogląd funkcji mediów zweryfikował nieco już sam McQuail (1983), opisując w 1994 roku motywy uczestnictwa odbiorców w komunikacji medialnej oraz ich satysfakcję czerpaną z brania udziału w tym procesie komunikacji. Według McQuaila ludzie kontaktują się z mediami, aby: uzyskać informacje i porady, zmniejszyć osobistą niepewność, uczyć się o społeczeństwie i świccie, znajdować poparcie dla własnych wartości, uzyskiwać wgląd wc własne życic, dostrzegać i rozumieć problemy innych, posiadać podstawy do społecznych kontaktów, mieć substytut społecznych kontaktów, poczuć powiązanie z innymi, uciec od problemów i zmartwień, uzyskiwać wejście w świat wyobrażony, wypełniać czas i wreszcie - tworzyć rutynowy czas dnia.

Typologie funkcji mediów dokonane przez McQuaila są oczywiście tylko jednymi z kilkudziesięciu propozycji, które pojawiły się w pracach medioznaw-czych w ostatnich kilkudziesięciu latach³. Niezależnie od rodzaju wybieranego przez autorów typologii kryterium podziału większość z nich łączy ocena funkcji komunikacji medialnej z perspektywy odbiorcy, a metody oceny tych funkcji zapożyczone są z socjologii i psychologii komunikacji.

Wydaje się, że dla stworzenia pełnego obrazu komunikacji wc współczesnych mass mediach warto zastanowić się nad motywacją, intencją tworzenia komunikatów przez nadawców-dzicnnikarzy przez odwołanie do klasycznych teorii pragmatyki językowej - Johna P. Scarlc’a (1987) i Geoflrcya N. Lc-ccha (1983).

Typologia aktów mowy J.P. Scarlc’a a współczesna komunikacja medialna

Prace J.P. Scarlc’a poświęcone aktom mowy były oparte na obserwacji komunikacji bezpośredniej, w której z reguły rudawca i odbiorca znajdowali się w tym samym miejscu i w tym samym czasie. Rozmówcy wymieniali między sobą repliki dialogowe, a intencja aktu mowy mogła być odkrywana i weryfikowana przez odbiorcę także, a może przede wszystkim, dzięki znajomości uwarunkowań kontekstowych zachodzącego procesu porozumiewania się. Dopóki więc komunikacja medialna objaśniana była jako przekaz transmitowany od nadawcy do odbiorcy, w którym wiedza nadawcy, a zwłaszcza jego znajomość kontekstu językowego i pozajęzykowego przesyłanego komunikatu różniła się w istotny sposób od kompetencji komunikacyjnych odbiorcy, teori; aktów mowy mogła być w mediach jedynie spłycana i upraszczana. W trądy cyjnym mcdioznawstwic intencją komunikacji jest więc powiadamianie, prze kazywanic wiedzy o faktach (w informacyjnych gatunkach dziennikarskich oraz wyrażanie opinii i poglądów (w gatunkach publicystycznych), które mog wpływać na zachowania i postawy odbiorcy. Odwołując się do typologii J. Sc arlc’a, można więc stwierdzić, że komunikacja medialna opiera się na jawnyc

^J Do powszechnie znanych i akceptowanych należą propozycje Mclvina L DcFlcura i Evi rc«lc’a E. Denisa, Josepha T. Kbppcra, Jamesa W. Dcaringa i Evcrcttc*a M. Ro^ersa i wic

innych.