img217 (11)

2. PODSTAWY PSZCZBLNICTWA

Liczba ta nie jest stała i zmieniała się często, w zależności od poglądu badacza, opisującego dany gatunek. W 1906 roku Buttel-Reepen pisał o trzech gatunkach, według Goetzego, w 1940 roku były cztery, a Maa (1953) pisał o dwudziestu czterech. Dzisiaj możemy mówić o siedmiu genetycznie odizolowanych od siebie gatunkach.

Warto przy tym wyjaśnić, iż wymienione gatunki są pszczołami przynoszącymi nektar i gromadzącymi zapasy miodu. To tylko w naszym języku mówimy o pszczole, podczas gdy w języku angielskim zawsze bardzo ściśle o pszczole miodnej (honcybee). Wówczas bowiem, gdy mówimy pszczoła (bee) możemy mieć na myśli także pszczoły, które nie produkują miodu, a należą do błonkówek zbierających pyłek, jak na przykład pszczoły samotnice. Pragnąc wypełnić lukę w polskojęzycznej literaturze pszczelarskiej podajemy szczegółowy opis gatunków pszczół.

2.1.2.1. Zróżnicowanie gatunku, Apis mellifera

Istnieją dwie łacińskie nazwy pszczoły miodnej. Przyczyną tego zamieszania jest sam Linneusz, który najpierw w 1758 roku użył nazwy A.mellifera, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „pszczołę przynoszącą miód”, a w 3 lata później zastosował drugą nazwę - A.mellifica, co oznacza „pszczołę wytwarzającą miód” W konsekwencji początkowo w całej Europie rozpowszechniła się nazwa A.mellifica, która jest bardziej prawidłowa, gdyż pszczoła miodna nie przynosi miodu, a jedynie surowce, z których ten produkt wytwarza. Niestety podwójne nazewnictwo łacińskie nie dotyczyło jedynie pszczół. Aby położyć kres owemu chaosowi, systematycy ustalili, że ważne będą nazwy, nadane przez Linneusza w dziesiątym wydaniu „Systema naturae”, z 1758 roku. Ustalono, że późniejsze nazwy, nawet te nadane przez Linneusza i bardziej prawidłowe, mają zostać zapomniane i być nieważne. Dlatego też dzisiaj w Europie użycie A.mellifera jest częstsze, a jedynie niektórzy naukowcy, aby podkreślić prawidłowość nazwy, upierają się przy pisaniu A.mellifica.

Z punktu widzenia zoologiczno-geograficznego oraz na podstawie pomiarów biometrycznych Ruttner (1992) z podgatunków pszczoły miodnej wydziela 25 wyraźnie wyodrębnionych populacji, które ze względu na rozprzestrzenienie i zachowanie można zakwalifikować jako podgatunki lub rasy geograficzne, zaliczając do czterech grup:

I. Ciemne pszczoły z Północnej i Zachodniej Europy oraz Północnej Afryki:

1.    środkowoeuropejskie - A.m. mellifera Linneusz, 1758.

2.    Hiszpanii i Portugalii - A.m. iberica Goetze, 1964.

3.    Wielkie pszczoły północno-zachodniego Maroka -A. m. major Ruttner, 1975 - największa spośród A.mellifera, długość języczka robotnic dochodzi do 7,1 mm, początkowo uważana za typ lokalny A.m. intermissa.

4.    Północnej Afryki - A.m. intermissa von Buttel-Reepen, 1906.

5.    Sahary i Maroka - A.m. sahariensis Baldensberger, 1922.

II.    Pszczoły Bałkanów i pokrewne, które Ruttner określa „grupą pszczół kraińskich”:

1.    Kraińskie- A.m. carnica Pollmann, 1979.

2.    Macedońskie - A.m. macedonica Shljahov, 1976.

3.    Południowogreckie - A.m. cecropia Kiesenwetter, 1860 - pszczoła południowej Grecji.

4.    Włoskie - A.m. ligustica Spinola, 1806.

5.    Sycylijskie - A.m. sicula Montagano, 1911 - pszczoła sycylijska.

III.    Pszczoły orientalne:

1.    Kaukaskie - A.m. caucasica Gorbaczew, 1916. Ałpatow (1929) pszczoły kaukaskie wyprowadza do oddzielnej grupy, wydzielając w niej pszczołę: armeńską, kaukaską, kaukaską szerokołapę i krymską.

2.    Armeńskie - A.m. armenica Skorikow, 1929.

3.    Perskie - A.m. meda Skorikow, 1929.

4.    Anatolijskie - A.m. anatolica Maa, 1953.

5.    Syryjskie - A.m. syrica von Buttel-Reepen, 1906.

6.    Cypryjskie - A.m. cypria Pollmann, 1879.

7.    Pszczoły z Krety - A.m. adami Ruttner, 1975.

IV.    Pszczoły afrykańskie:

Pszczoły żyjące w Afryce określane są najczęściej mianem „grupa pszczół afrykańskich”, do której zaliczamy wiele podgatunków. Ich wspólnymi cechami są między innymi: silny nastrój rojowy, bardzo intensywny rozwój, budowanie gniazd na wolnym powietrzu lub w słabo chronionych i zazwyczaj niewielkich dziuplach, występujące często wędrówki rojów oraz opuszczanie gniazd po zaniepokojeniu. Cecha, która kojarzy się bardzo często z tą grupą pszczół to ich agresywność, powodowana silnie rozwiniętym instynktem obrony gniazda. Znane na całym świecie brazylijskie „killer bees”, które obecnie opanowały kontynenty amerykańskie, to mieszaniec afrykańskiej A.m.scutellata / zadomowioną w Brazylii europejską pszczołą włoską (A.m.ligustica).

Grupa pszczół afrykańskich jest jednak bardzo różnorodna, nie wszystkie rasy, czy podgatunki charakteryzują się wysokim stopniem obronności. Obecnie zalicza się do niej 8 ras (Ruttner 1992):

1.    Egipskie - A.m. lamarckii = A.m.fasciata Cockerell, 1906, których cechą charakterystyczną jest niekitowanie wnętrza gniazd.

2.    Jemeńskie pszczoły stepowe zwane też arabskimi -A.m. jementica Ruttner, 1975.

3.    Wschodnioafrykańskiego wybrzeża - A.m. litorea Smith, 1961.