IMGT68

124

są nimi .jednodniowi idole”), staje się przy tym bardzo wrażliwa na opinie innych, a najbardziej swoich rówieśników; nowe silne identyfikacje partnerskie i grupowe łączą się często z radykalnymi wykluczeniami; nowa integracja jako proces formowania spójnej tożsamości osobowej w powiązaniu z pełnieniem nowych ról społecznych nie może być sumą wcześniejszych identyfikacji; może też nieść ze sobą ryzyko podporządkowania się najdziwaczniejszym, a nawet szkodliwym ideologiom, ponieważ jest to okres dużej wrażliwości i podatności na „uwiedzenie”,

3)    uzyskanie w miarę realnego poczucia tożsamości (nowe zintegrowanie),

4)    zagubienie tożsamościowe (rozproszenie, zamęt),

5)    .Jestem tym, kim chcę być i kim mogę się stać”.

Faza VI

1)    wczesny okres dorosłości, wł. wczesnej dorosłości,

2)    intymność vs. izolacja (samotność),

człowiek w tej fazie rozwoju kształtuje bliskie i trwałe związki z innymi; lęk pized j utratą ego w tych związkach prowadzić może do unikania kontaktów z innymi i osamotnienia,

3)    umiejętność nawiązania intymnych relacji z innymi, opartych na emocjach,

4)    izolacja, samotność, związki z innymi pozbawione emocji,

5) , Jestem tym, kogo (co) kocham”.

Faza VII

1)    dorosłość,

2)    kreatywność (generatywność) vs. stagnacja,

kreatywność wyrażać się może w powołaniu i wychowaniu potomstwa, pracy,I twórczości, kontaktach z innymi ludźmi; pożądanym stanem jest poszukiwanie ; przez jednostkę adekwatnych dla siebie form wkładu w społeczeństwo w okre- j ślonym miejscu i czasie historycznym,

3)    zdolność do opieki i troski o innych w szerokim tych słów znaczeniu,

4)    brak rozwoju, nadmierna koncentracja na sobie, nuda,

5)    .Jestem tym, komu (czemu) daję życie i zapewniam opiekę”.

Faza Vm

1)    dojrzałość, wł. późna dorosłość (starość),

2)    integralność ego vs. rozpacz,

integralność jest wynikiem utwierdzenia się ego we wcześniejszej skłonności do określonego odczytywania i nadawania sensu faktom, zjawiskom, zdarzeniom! procesom oraz wierności normom i zasadom wcześniej wyznawanym; skutkiem, tego jest akceptacja swojego życia i swojej biografii, osadzonej w określonym miejscu i czasie historycznym, kulturze i cywilizacji,

3)    poczucie satysfakcji z własnego życia i pogodzenie się z faktem śmierci,

4)    lęk przed śmiercią powiązany z poczuciem niespełnienia oraz straconych szans,;

5)    .Jestem tym, co przetrwa po mnie”,

Przyjęcie zasady epigenetycznej w opisie i wyjaśnianiu rozwoju tożsamościoj wego jednostki nadaje tej teorii charakter bardziej uniwersalny, bowiem prowadzi

do sformułowania pewnych zasad tak rozumianego rozwoju. Najważniejsze z nich są następujące:

1.    Rozwój tożsamościowy jednostki jest specyficzną wypadkową tego, co dzieje się wewnątrz organizmu i tego, co dzieje się w wyniku interakcji człowieka ze światem ludzi i rzeczy.

2.    Każda faza rozwoju ma swój dominujący problem, którego ujawnienie i rozwiązanie może być korzystne dla podejmowania i rozwiązywania zadań właściwych następnym fazom rozwoju lub może zakłócać i zagrażać korzystnemu przechodzeniu przez kolejne fazy rozwoju.

3.    Przejście od jednej fazy rozwojowej do drugiej fazy rozwojowej dokonuje się przez podjęcie i rozwiązanie właściwych temu kryzysowi zadań. Każdy kryzys zatem jest szansą, jego efektem może być bowiem przygotowanie do realizacji zadań właściwych wyższej fazie rozwojowej, stanu lepszego i bardziej złożonego. Rozwój wiąże się więc z przezwyciężaniem kryzysu i nie ma powodu, aby kojarzył się ze strachem przed pogorszeniem stanu, rozpadem, degradacją. Ze względu na wagę sprawy i możliwe zakłócenia czytelniczego odbioru (z powodu dominującego w świadomości Polaków stereotypu zawierającego negatywne wartościowanie zjawiska kryzysu) posłużę się większym fragmentem wypowiedzi Eriksona: „Istota ludzka, w określonym wieku, dzięki swojemu fizycznemu, intelektualnemu i emocjonalnemu rozwojowi, staje się gotowa i chętna do stawiania czoła nowemu, życiowemu zadaniu, czyli zestawowi wyborów i prób, które zostały określone i przygotowane przez strukturę społeczną w jakiś tradycyjny sposób. Nowe życiowe zadanie reprezentuje kryzys, którego wynik może być udanym awansem lub też przeciwnie — zaburzeniem cyklu życia, które obciąży przyszłe kryzysy. Każdy kryzys przygotowuje na-

| stępny, tak jak jeden krok prowadzi do następnego; każdy kryzys kładzie też jeszcze jeden kamień węgielny pod osobowość dorosłego” (cyt. za: Szczukie-wicz, 1998, s. 23).

4.    Rozwiązanie kryzysu nigdy nie jest osiągnięciem stanu idealnego, ale zawsze mieści się na kontinuum pomiędzy dwoma możliwymi biegunami, a w diagramie wskaźnikiem tego jest użycie słowa „versus”.

5.    Rozwiązanie kryzysu w kolejnej fazie rozwojowej można nazwać nowym — na wyższym poziomie zorganizowania — ustrukturyzowaniem doświadczenia wewnętrznego i zewnętrznego na poziomie ego. Nowa struktura doświadczenia wiąże się zawsze z nadaniem nowego sensu swemu doświadczeniu.

6' Każdy jednostkowy rozwój zaczyna się w określonym miejscu i czasie. Tradycja i specyficzny dla jednostki układ uwarunkowań jest czynnikiem determinującym indywidualny rozwój (mającym moc „urabiania”), ale ze względu na wieioczynnikowość i-iwieloaspektowość tego, co stanowi „wnętrze jednostki” i jego „środowisko”, jest dostatecznie jeszcze duże pole wolności, w którym może mieć miejsce opór i dezintegracja, w wyniku czego możliwe jest kształtowanie się nowych wzorów zachowań społecznie akceptowanych i indywidualności poszczególnych ludzi.