kupisiewicz dydaktyka ogólna9

62 Dydaktyka ogólna

nad 100 lat, o tyle w XIX stuleciu zmniejszył się on już do 60-70 lat, czego przykładem jest chociażby silnik elektryczny, a w naszych czasach wynosi zaledwie kilkanaście lub nawet kilka lat (radar: 1925-1940: telewizja: 1922-1934: tranzystor: 1948-1951: bateria słoneczna: 1953-1955, a także telewizja kolorowa, satelity telekomunikacyjne, wideofonia, komputery itp.).

Z kolei o zakresie zachodzących przemian świadczy fakt, iż obejmują one tak szeroki wachlarz spraw - daleki przy tym od wyczerpania - jak wzrost:

•    produkcji, a tym samym i spożycia, różnorakich dóbr materialnych (łącznie z artykułami spożywczymi), będący następstwem mechanizacji, automatyzacji, chemizacji i racjonalizacji procesów wytwórczych:

•    zasobu czasu wolnego od czynności zarobkowych, również wynikający z postępu w dziedzinie techniki, technologii i organizacji pracy;

•    zatrudnienia w szeroko rozumianym sektorze usług, dokonujący się kosztem stopniowego spadku zapotrzebowania na pracowników w sektorze rolniczo-hodowlanym i przemysłowym, co także wiąże się z postępem w zakresie automatyzacji i mechanizacji pracy:

•    zakresu i intensywności oddziaływania środków masowego przekazu na dzieci, młodzież i dorosłych;

•    długości życia ludzi, będący skutkiem zarówno postępu nauk medycznych, jak i coraz sprawniej funkcjonującej służby zdrowia;

•    kontaktów międzynarodowych dzięki rozwojowi komunikacji, stosunków handlowych, turystyki itp.;

•    roli ekspertów jako jedno z następstw nasilającego się znaczenia nauki w życiu współczesnych społeczeństw;

•    znaczenia działań zespołowych i interdyscyplinarnych, ogniskujących wysiłki ludzi o różnych specjalnościach wokół rozwiązywania wspólnych problemów.

Oprócz lego następuje stopniowa likwidacja dotychczasowych barier w dostępie do oświaty, np. odległości miejsca zamieszkania uczniów' od szkoły, oraz coraz łatwiejszy, a zarazem powszechniejszy dostęp do różnorakich dóbr kultury w wyniku stałego rozwoju przemysłu poligraficznego (reprodukcje arcydzieł światowego malarstwa na najwyższym poziomie, masowe nakłady książek i różnorakich czasopism), muzycznego (nagrania arcydzieł muzyki na płytach i taśmach magnetofonowych) i elektronicznego (magnetowidy, wideoteki itp.).

Diagnoza globalna sytuacji światowej na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia wskazuje, oprócz wymienionych procesów i tendencji pozytywnych, niewątpliwe znamiona cywilizacyjnego kryzysu,

Przejawia się on m.in. w postaci:

•    wysokiego stopnia skażenia środowiska naturalnego Ziemi, realnie zagrażającego jej przetrwaniu:

•    niewydolności dotychczasowego modelu rozwoju społeczno-t?nci->~

dar czego, której efektem są długotrwałe recesje oraz problem masowego bezrobocia strukturalnego;

•    dehumanizacji gospodarki, która zamiast służyć potrzebom człowieka często wyzwala siły mu wrogie, a nawet powoduje destrukcję więzi społecznych, narastanie patologii oraz zagrożenie bezpieczeństwa publicznego;

•    narastania rażących różnic w zasobności różnych krajów, co rodzi wzajemną wrogość i podważa ogólnoludzką solidarność (por. Raport Komitetu Prognoz PAN „Polska w XXI wieku", 1993, s. 5-6).

Z tych tendencji globalnych wynikają niezmiernie istotne wnioski dla naszego kraju. Mówiąc najogólniej, sprowadzają się one do potrzeby:

1)    szybkiego wzrostu efektywności wykorzystania surowców i zasobów energii;

2)    zdecydowanej modernizacji techniki i.technologii produkcji przemysłowej, rolniczo-hodowlanej i przetwórczej;

3)    radykalnego przeciwstawienia się postępującej degradacji ekologicznej;

4)    „reorientacji systemów wartości i postaw ludzkich na inne dobra niż sama tylko konsumpcja materialna” (Raport Komitetu Prognoz PAN „Polska w XXI wieku”, 1993, s. 13).

Ten zakres przekształceń przewidywanych w życiu naszego społeczeństwa w ciągu najbliższych dziesiątków lat można by oczywiście znacznie rozszerzyć. Wydaje się jednak, iż nawet w świetle tego, co powiedzieliśmy, uzasadniony jest postulat wychowania ludzi umiejących realizować nie tylko te zadania, które można przewidywać i ustalać na podstawie analizy współczesnych tendencji rozwojowych w dziedzinie nauki, techniki, życia społecznego i kultury, lecz także te, których jeszcze nie da się wyraźnie przewidzieć. Aby wychować takich właśnie ludzi, trzeba rozwijać ich inteligencję, podtrzymywać i kształtować odpowiednie zainteresowania i zamiłowania, budzić ich wrażliwość i wyobraźnię, wyrabiać umiejętność racjonalnego współżycia i współpracy z innymi ludźmi, wtc-szcie wdrażać do samodzielnego, krytycznego myślenia i działania.

Ukształtowanie u wychowanków' wymienionych cech i umiejętności jest także niezbędnym wmrunkicm skutecznego zwalczania rutyny, bezduszności, stagnacji i obojętności wobec spraw decydujących o dalszym rozwoju różnych dziedzin naszego życia. Posiadający takie cechy człowiek może lepiej i skuteczniej wykonywać swoje podstawmwe zadania społeczne i zawodowe, z których wynikają następujące cele wychowania:

•    przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, do bezinteresownej służby własnemu narodowa, do respektowania praw człowieka, do partnerskiej współpracy międzynarodowej;

•    przysposobienie młodego pokolenia do pracy zawodowej;

•    przygotowanie uczniów do czynnego uczestnictwa w życiu kultural-

taflaBBaa——■———————'■■¹¹¹ ■ ¹¹