Magazyn6�001

856

JUGOSŁAWJA

listyczną rosły, fakt zaś, iż za pierwszą byli prawie wszyscy Serbowie z b. Ser-bji — „srbijancy", za drugą zaś prawie wszyscy Chorwaci, a potem stanęła tu część Serbów z b. Austro-Węgier, Sloweńcv i muzułmanie bośniaccy — wszyscy razem „prećani", sprawił, iż spór o ustrój przerodził się przedewszystkiem w spór chorwac-ko-serbski. w walkę o prawa indywidualne narodu chorwackiego do autonomji i przeciw centralizmowi, utożsamianemu przez Chorwatów z panserbizmem, a potem w spór między „srbijancami" a „prećanami". Dodać trzeba, że Słoweńcy, którzy zdobyli sobie odrazu, dzięki swej odrębności języ kowej i dobrej organizacji, niepisaną quast autonomję, stali w tej walce przeważnie na uboczu, a nawet, obawiając się, że w razie rozpadu J. znaleźliby się wobec wielkiego niebezpieczeństwa zewnętrznego, powściągali odśrodkowe dążności Chorwatów. Czarnogórcy zaś, którzy również występo wali przeciw centralizmowi i dali w 1920 ogromny procent głosów komunistom i republikanom, zwolna przystosowywali się flo nowych warunków, stając głównie w szeregach partji radykalnej. Dwa stronnictwa o programie ogólno-jugosłowiańskim. powstałe zresztą z jednego pnia: demokraci Davidovicia i wyłonieni z nich przez secesję niezależni demokraci Pribićevicia przeszły silną ewolucję: pierwsi, zrazu zwo lennicy centralizmu, zwolna skłaniają się w kierunku decentralizacji, co właśnie powoduje secesję zagorzałego centralisty Pri bićevicia w 1924 r., a znów ten ostatni w 1927 r. staje się sam zwolennikiem autonomji prowincyj, tworząc wraz z dotych czasowym największym przeciwnikiem Ra diciem „prećanski front". Zaciekłość sporów partyjnych i plemiennych przesłaniała różne pozytywne wyniki, osiągnięte przez J w dziedzinie socjalnej i gospodarczej (m. in reforma rolna), unifikacji i t. d. Fanatyczni bojownicy poszczególnych programów zwalczają się bez wytchnienia, będąc u steru bezwzględnie gnębią przeciwników, a bę dąc w opozycji posuwają się do skrajności.

Uchwalenie konstytucji w opisany wyżej sposób sprowadziło najpierw zupełną negację państwa przez Chorwatów Radicia i wobec tego prześladowanie ich przez stojących niemal cały czas (wyjąwszy okres letni 1924) u steru radykałów. Radić, po próbie nawiązania stosunków z Sowietami w 1924 i po przekonaniu się o bezowocności dotychczasowej polityki, czyni nagły zwrot: wiąże się w 1925 z radykałami na okres niespełna dwu lat, przy niezmniej-szonej zresztą nieufności wzajemnej. Zerwawszy ten związek, Radić sprzymierza się znów z Pribićeviciem, który porzuca swoją doktrynę centralistyczną i tak tworzy się (10. XI. 1927) „prećanski front", Chorwa tów i Serbów prećanów, p. n. Koalicji Chlopsko-Demokratycznej, SDK (Seljaćkc Demokratska Koalicija). Nowy obóz zwalcza najostrzej parlament wybrany w 1927 r. i partje centralistyczne. Rozwichrzenie namiętności osiąga szczyt: 20. VI. 1928 poseł radykalny Raćić strzela w parlamencie do posłów chorwackich, dwu z nich (w tern P. Radicia) zabija, trzech zaś rani, wśród nich S. Radicia, który umiera 8. VIII. SDK opuszcza stolicę, postanawiając więcej nie wracać do tego parlamentu i żądając rozpisania nowych wyborów przez neutralny rząd. Przez drugie półrocze 1928 sytuacja staje się coraz bardziej naprężona, mianowany premjerem Słoweniec Korośec nie umie wyjść z błęd nego koła, rozłam między Serbami a Chorwatami staje się coraz głębszy; chodzą pogłoski, że koła białogrodzkie myślą o „amputacji" t. j. o zerwaniu związku z Chorwacją i o podziale państwa. SDK, ustami Pribićevicia i następcy Radicia, Maćeka, żąda bezwarunkowej federalizacji państwa:, król i większość Serbów odmawiają. W ostatecznem naprężeniu umysłów nad chodzi zamach stanu z góry.

4. Okres dyktatury i przejściowy, 1929 1937. Król Aleksander 6. T. 1929 zniósł konstytucję z r. 1921 i złączył w swojem ręku całą władzę, zapowiadając okres przejściowy dla „utwierdzenia jedności państwo wej i uspokojenia namiętności partyjnych" Swobody obywatelskie i polityczne zawieszono. a rozpoczęto energiczną akcję dla zacierania istniejących dotychczas różnic „plemiennych" t. j. indywidualności histo-ryczno-pol i tycznych. Rozwiązawszy dotych czasowe stronnictwa, rząd dyktatorski planowo usiłował wprowadzić w życie ideolo-gję „integralnego jugoslawizmu", tworząc organizacje o charakterze ogólnopaństwo wym. W dn. 3. X. 1929 Królestwo SHS otrzymało obecną nazwę J„ obszar zaś państwa został podzielony na banowiny, zacic rające dawne historyczne granice prowincyj. Przeprowadzono następnie szereg reform unifikacyjnych drogą dekretów mo-