Magazyn5001 djvu

92

Utrzymanie liczebnego stanu ludności.

samem miejscu szczególnie wysoką cyfrę małżeństw obok szczególnie silnego spadku liczby urodzin, jak to widzimy np. obecnie w Berlinie i innych wielkich miastach.

Dziwne też wydaje się, podawane przez niektórych autorów, tłumaczenie spadku urodzin zmniejszeniem się śmiertelności niemowląt i dzieci. Dawniej często strata dzieci miałaby pobudzać rodziców do starania się o zastępstwo zmarłych dzieci przez nowe potomstwo. Przypisuje się więc rodzicom dawnych czasów właśnie to, co było im obce, mianowicie płodzenie potomków pod wpływem rozważań racjonalistycznych. Zastępcze dziecko mogło być rzeczywiście pożądane i spłodzone w niektórych rodzinach. Trudno jednak uwzględnić je jako zjawisko masowe, odbijające się silnie na cyfrach i z tego też powodu nie można użyć zniknięcia tego momentu wskutek zmniejszenia się śmiertelności dzieci dla wytłumaczenia spadku liczby urodzin. Nie śmiertelność dzieci jest przyczyną wysokiej cyfry urodzin, ale odwrotnie, ta ostatnia jest z reguły powodem wysokiej śmiertelności niemowląt.

W przeciwieństwie do teorji poprzedniej, teorja zamożno-ści2), uzależniająca spadek urodzin od wzrostu dobrobytu, w pierwszej chwili ma coś pociągającego. Jest bowiem słuszne, że spostrzegamy spadek urodzin zawsze nasamprzód wśród zamożnych sfer i że stąd przechodzi on stopniowo na coraz niższe warstwy. Już jednak w ostatnich latach przed wojną okazało się, że to ograniczenie się do klas zamożnych trwa krótko; bardzo prędko spadek ten obejmuje i warstwy proletariackie. W przeciwnym razie tak szybki i statystycznie wybitny wynik nie byłby możliwy, wobec liczebnej przewagi tej części ludności. Tłumaczenie więc spadku urodzin wzmożonym dobrobytem ma tylko ograniczoną wartość. W szczególności zastraszająco niskich cyfr urodzin np. w Niemczech powojennych z pewnością nie można odnieść do dobrobytu, ale raczej do jego zmniejszenia się. Przy ograniczaniu liczby dzieci odgrywają właśnie rolę najrozmaitsze i nawet wprost sprzeczne motywy, jeśli się tylko — w przeciwstawieniu do dawnych czasów, takie ograniczenie obecnie da przeprowadzić bez niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia oraz bez zbyt dotkliwego uszczerbku rozkoszy płciowej. Jakkolwiek względy natury prywatno-gospodarczej — czy to wzgląd na podział spadku u zamożnych, czy chęć poprawienia warunków bytu w stanie średnim, czy konieczność pozadomowej pracy zarobkowej kobiet u pracowników umysłowych i ręcznych — wszystko to odbija się dziś przy ułatwionej technice . prewencyjnej szybko na ograniczeniu liczby dzieci, zwłaszcza że wobec tych niedawnych i nowych zwyczajów nie było jeszcze czasu na wytworzenie się innych, przeciwnych pojęć i na odpowiedni ich wpływ na psychikę mas.

Streszczając się, można powiedzieć, że przyczyny spadku urodzin dadzą się bez naciągania sprowadzić: 1. do wydoskonalenia i rozpowszechnienia prewencji; 2. do niezwykle silnej pokusy jej używania, którą

2) P. Mombert. Studien zur Bevdlkerungsbewegung in Deutschland Karlsruhe 1907. L. Brentano. Die Malthussche Lehre und die Bevolkerungsbe-wegung der letzten Dezennien. Abhandl der bayrischen Akad. der Wiss. Miin-chen 1909.