Obraz0 (41)

62

"będzie stosowany przymus w najrozmaitszych postaciach, ale nie będzie prawa.

Dlaczego? Prawo jest normą, czyli zasadą ogólnego postępowania. Przypuśćmy, że prawo wydaje absolutny władca, rozporządzający nieograniczoną władzą. Otóż prawo różni się istotnie od jednorazowego zarządzenia, wydanego przez tego władcę. W tym ostatnim przypadku robi on co mu się żywnie podoba. Prawo również może wydać ten władca, jakie mu się podoba. Ale prawo jest normą, regulującą ogólnie życie społeczne.

1    wtedy władca wydaje jakiś zakaz lub nakaz, ale popierwsze, określa, co należy robić a czego robić nie wolno, a powtóre mówi, co ma nastąpić w razie, gdy ktoś okaże nieposłuszeństwo prawu.

Władca, który nie zna prawa, nie jest niczem związany; władca, który prawo wydaje, jest związany prawem przez siebie wydanem. Sam się ogranicza, określa granice swojej władzy. Jeżeli jest jedynem źródłem prawa, to może zmienić dawne prawo i wydać nowe; gdyby jednak postąpił w poszczególnym przypadku niezgodnie z obowiązującem prawem, dopuściłby się bezprawia. Przypuśćmy, że np. król murzyński określa kolejność użytkowania gruntów przez swoich poddanych; np. przepisuje jego prawo, że użytkowca może korzystać z łąki przez 3 lata. Jeżeli wyda nowe prawo i skróci w niem ten okres do

2    lat, to wszystko jest w porządku. Jeżeli jednak wbrew obowiązującej normie odbierze komuś grunt przed upływem trzyletniego okresu i odda komuś drugiemu, to ten czyn, choćby dokonał go absolutny władca, będzie bezprawny.

Prawo nakłada przymus na rządzonych, ale takie ogranicza i rządzących. Są oni również związani wydanem przez siebie prawem. Funkcja społeczna prawa polega na tern, że wnosi ono stałość w stosunki społeczne, że je normuje w sposób ogólny. Dzięki prawu, funkcje organów władzy zostają określone; wiadomo do czego te organy służą, co mogą robić. Następnie każdy poddany czy obywatel wie, jak ma postępować, by uniknąć konfliktu z organami władzy. Wie, jaka go czeka kara, gdy dopuści się określonego przez prawo przestępstwa. Wreszcie prawo wprowadza stałość stosunków prywatnych i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, pojęcie własności nabiera określonej treści dzięki prawu.

Jak wiemy, prawo prywatne zabezpiecza wykonanie umów, zawartych między jednostkami; określa warunki, którym te umowy powinny odpowiadać, by mogły korzystać z opieki prawa. I w ten sposób prawo prywatne jest również czynnikiem stałości stosunków społecznych, których indywidualną treść określają umowy stron zainteresowanych. Gwarantuje warunki obrotu, ustala pewne jego formy, czuwa nad dotrzymywaniem zobowiązań. Jednostki, które zawierają umowy, poddają się ogólnym normom prawnym, dla tych umów przewidzianym; woli swej nie mogą już zmieniać jednostronnie.

Ta funkcja prawa, jako czynnika stałości społecznej, nie jest jakąś zdobyczą czasów ostatnich, nie jest dopiero właściwością państwa, które nazywamy państwem prawnem czy prawo-rządnem. Nie wchodzimy tu w naukowe rozważania na temat genezy prawa; ale warto przypomnieć, że prawo wywodzi się najczęściej ze zwyczaju, że genezą jego jest w wielu przypadkach „inveterata consuetudo". To znaczy, że najpierw ustaliły się pewne normy stosunków między ludźmi, pewien sposób ich załatwiania, a bardzo często prawo tylko sankcjonuje i reguluje te normy. A więc stałość tych norm nie jest czemś, narzuco-nem społeczeństwu, lecz wynika z istotnej potrzeby społecznej.

A czem był przywilej średniowieczny? Nie jakimś kaprysem władzy, który można było każdej chwili odwołać. Przywilej nadawał uprzywilejowanej osobie, miastu, instytucji, cechowi, określoną sferę prawną, pozwalał na rozwijanie działalności gospodarczej w określonych granicach. Przywilej dawał bezpieczeństwo prawne, dawał wolność, która stała się czynnikiem rozwoju. Panujący, który ograniczał swoje prawa, uruchamiał różne siły społeczne, które opanowały pierwotną anarchję wczesnych wieków średnich.

4

O absolutyzmie panują też nieraz bardzo opaczne pojęcia. Bardzo często przytacza się słowa Ludwika XIV: „państwo to ja". Ale ten król - słońce musiał się liczyć z obowiązującem prawem. Nie mógł, z powodu prawnych przeszkód, przeprowadzić nawet tak pożytecznej rzeczy, jak jedności celnej Francji. Dawne Stany Generalne już się nie zbierały; ale wyrastały Parla-

4