P3100019

134 Polityczne i makroekonomiczne uwarunkowania

Rys. 8. Migracje zagraniczne związane ze zmianą stałego miejsca zamieszkania w 1950-1980 a przełomowe decyzje w sferze polityki migracyjnej (w tys.)

/MAr Opracowanie whmn* m penbtawie danych GUS.

element tej gry f w kotkowej fazie bardzo ważny) i stawały się stopniowo składnikiem strategii ekonomicznej pojedynczych osób, rodzin a czasem i całych społeczności lokalnych. Wyjazdy zagraniczne pozwalały przetrwać okres kryzysu ekonomicznego, zapewnić byt rodzinie, dawały podstawy rozwoju prywatnej przedsiębiorczości. Aby jednak z opcji tej skorzystać trzeba było wykazać się dużą operatywnością i „oszukiwać” władze Historia tej swoistej rywalizacji znajduje odzwierciedlenie w dynamice migracji, której wzorce zmieniały się w odpowiedzi na zmienne warunki polityczne i ekonomiczne: miejsce migracji osiedleńczej zajęły wyjazdy czasowe, miejsce wyjazdów handlowych wyjazdy do pracy za granicą, wraz z „preferencjami” władz zmieniały się kraje docelowe. Mimo zamierzeń władz mobilność międzynarodowa stała się ważnym elementem rzeczywistości społecznej tych czasów i może nam o nich bardzo wiele powiedzieć.

6.2. Migracje zagraniczne w sytuacji względnej swobody mobilności: okres transformacji systemowej

Po zmianie systemu politycznego w Polsce zmieniły się także polityczne uwarunkowania mobilności. Po raz pierwszy od dziesiątek lat Polacy mogli swobodnie opuszczać kraj, a podpisane w latach 90. umowy o ruchu bezwizowym (z większością krajów świata) umożliwiły legalne wjazdy do krajów docelowych bez konieczności załatwiania uciążliwych formalności. Wciąż jeszcze nie ma pełnej swobody podejmowania pracy zarobkowej za granicą, ale, jak wskazuje praktyka, zakazy te są dość skutecznie obchodzone. Generalnie, można przyjąć, że mobilność międzynarodowa obserwowana w okresie transformacji systemowej w niewielkim tylko stopniu podlega barierom formalnym (np. wspomniane już ograniczone możliwości podejmowania legalnego zatrudnienia za granicą). Jednak nawet wówczas, gdy mamy do czynienia z w pełni otwartymi granicami i swobodą podejmowania pracy poza granicami kraju pochodzenia (tak jak ma to obecnie miejsce w Unii Europejskiej), bariery nieformalne i instytucjonalne mogą również bardzo skutecznie hamować migracje zarobkowe. Tym niemniej, warunki podejmowania mobilności zmieniły się po 1988 roku w sposób zasadniczy i zbliżyły się do warunków zakładanych w modelach neoklasycznych.

Kolejna część analizy jest poświęcona weryfikacji najważniejszych hipotez formułowanych na gruncie tej właśnie perspektywy analitycznej przy założeniu względnej swobody mobilności. Wyjściowym problemem, który należy rozwiązać analizując zachowania migracyjne na poziomie makro-społecznym, jest zdefiniowanie zmiennej objaśnianej. W badaniach skali migracji są zwykle wykorzystywane takie miary jak migracja brutto, migracja netto oraz stopa migracji²⁴. Bauer i Zimmermann (1999) zwracają jednak uwagę, że posługiwanie się miarami netto pociąga za sobą problemy metodologiczne i interpretacyjne. Jeżeli obserwujemy jednocześnie strumienie emigracji i imigracji, a analizujemy wpływ czynników wypycha-

²⁴ Migracji brutto odnosi się do rozmiarów przepływu z jednej lokalizacji (kraj, region) do innej. Migracja netto mierzy różnicę między odpływem do kraju/regionu docelowego, i dopływem z tej lokalizacji. Stopę migracji definiuje się jako liczbę osób opuszczających daną lokalizację w relacji do liczby mieszkańców tej lokalizacji.