P3109092

Do podstawowych rodzajów rynków formalnych zalicza się; giełdy, aukcje, przet*. gi oraz targi. 5ą one organizowane w oznaczonym miejscu i czasie, a postępowanie kupców biorących 1 nich udział jest określone przez regulamin instytucji, które organizują dany rynek. Przedmiotem obrotu na rynkach formalnych są zarówno surowce i towary, jak i pieniądze oraz papiery wartościowe. Transakcje na rynkach formalnych mogą dotyczyć również różnego rodzaju usług. np. usług transportowych, ubezpieczeniowych.

8.6.1. Giełdy towarowe

Sens giełdy polega na tym. że zapewnia ona koncentrację popytu i podaży różnych towarów w jednym miejscu i w określonym czasie oraz umożliwia zawieranie trans-akcji kupna-sprzedaży według z góry określonych zasad, podporządkowanych regu-(aminowi giełdy.

Na święcie istnieją dwa podstawowe modele giełd: model amerykański, określam również jako anglosaski, i model niemiecki, zwany często modelem kontynentalno-■europejskim.

W modelu amerykańskim giełda jest instytucją prywatno-prawną stanowiącą zrzeszenie kupców, przemysłowców, pośredników, bankierów, którzy dzięki giełdzie lepiej prowadzą swoje interesy handlowe, niż bez niej. Działalność tego zrzeszenia jest oparta na ogólnych normach prawa handlowego i cywilnego i ma w zasadzie formę spółki akcyjnej. Celem udziałowców giełdy - spółki akcyjnej - jest nie tyk dysponowanie akcjami, co nabycie członkostwa giełdy. Liczba członków giełdy w modelu amerykańskim jest ograniczona, giełda jest więc czymś w rodzaju klubu elitarnego. Członkostwo w giełdzie jest przedmiotem obrotu rynkowego, można je bowiem kupić lub sprzedawać. Głównym przywilejem członków giełdy jest to, że tylko oni są uprawnieni do zawierania transakcji na giełdzie i ich dochody są rezultatem zawieranych transakcji, co przynosi im zysk lub za co otrzymują prowizję. Państwo nie ingeruje w tworzenie i organizację giełd, lecz specjalne instytucje państwowe kontrolują, czy działalność giełdy jest zgodna z ustawami dotyczącymi obrotu giełdowego.

W systemie niemieckim giełda jest instytucją publicznoprawną, której powstanie jest uzależnione od zgody właściwego organu administracji państwowej i której działalność odbywa się w ramach ściśle określonych przez ten organ. Organ administracji państwowej, którym jest najczęściej minister finansów, handlu lub gospodarki. ma prawo lokować komisarza państwowego we władzach giełdy.

Liczba członków giełdy w modelu niemieckim nie jest w zasadzie ograniczona,

I członkostwo w giełdzie nie jest równoznaczne z prawem do przeprowadzania transakcji na giełdzie. Najczęściej jest tak. że przeprowadzenie transakcji na giełdzie jest powierzane wyłącznie maklerom. Makler giełdowy jest pośrednikiem w zawieraniu transakcji na giełdzie i działa I cudzym imieniu I na cudzy rachunek, wykonuje więc polecenia każdego, kto się do niego zwróci. Za swą działalność pobiera ustalone wynagrodzenie. zwane prowizją, której wysokość zalezy od rodz^u towaru i wartości

transakcji. W większości krajów maklerzy muszą mieć określone uprawnienia i koncesję wydaną przez organ administracji państwowej, giełdę lub korporację kupiecką.

Każda z giełd ma swój odrębny statut giełdowy oraz regulamin. Statut giełdy określa, kto może być członkiem giełdy, zakres jej funkcjonowania i jej organizację wewnętrzną oraz sposób powoływania i kompetencje władz giełdy. Regulamin jest wewnętrznym dokumentem giełdy i wszyscy biorący udział w działalności giełdy zobowiązani do jego przestrzegania. Regulamin giełdy określa rodzaje towarów dopuszczonych do obrotu na danej giełdzie, obowiązujące normy i standardy towaru, jednostki transakcyjne, wielkości bonifikat i dopłat, wysokość zabezpieczenia wpłacanego przez sprzedawcę itp.

Transakcje zawiera się podczas sesji giełdowej, która odbywa się w specjalnym pomieszczeniu, zwanym parkietem (ang. trading ftoor). w przestronnej sali. Podczas sesji wstęp na parkiet mają tylko członkowie giełdy, maklerzy, brokerzy lub pracownicy tej instytucji. Na wielu giełdach na parkiecie znajdują się drewniane, zwykle sześciokątne, obudowane podesty, zwane po angielsku ringami lub pilami, gdzie są zawierane transakcje związane z określonym towarem. W ich obrębie brokerzy zajmują się bezpośrednim zawieraniem transakcji zleconych przez klientów. Na ogół jeden pit czy ring jest przeznaczony do handlu jednym towarem. Podczas sesji giełdowych powszechnie obowiązuje zasada, zgodnie z którą wszyscy uczestniczący w handlu powinni być w kontakcie wzrokowym i słuchowym, a wszystkie oferty kupna i sprzedaży powinny być słyszane przez wszystkich zainteresowanych. Trans-akcję trzeba zawrzeć z pierwszą osobą, która przyjęła ofertę kupna lub sprzedaży.

Na giełdach towarowych koncentruje się handel towarami masowymi. Wśród giełd towarowych wyróżnia się giełdy surowców spożywczych i przemysłowych. Oprócz ogólnych giełd towarowych, na których następuje obrót towarami, spotyka się również giełdy specjalne, wyspecjalizowane w obrocie określonym towarem lub grupą towarów. W Polsce jest już prawie sto instytucji nazywających się giełdami. Trzeba jednak zaznaczyć, że większość tych placówek pod względem statusu prawnego. zasad organizacyjnych, rodzaju i form obrotu, nie spełnia jeszcze warunków giełd według standardów światowych.

Jedną z charakterystycznych cech giełdy towarowej jest to. że towar nie występuje na niej fizycznie, a transakcje mogą być zawierane na towary, które znajdują się nieraz bardzo daleko, w odległym miejscu od siedziby giełdy. Towary mogą być również w różnym stadium produkcji i obrotu towarowego. W związku I tym towary sprzedawane i kupowane na giełdzie muszą być jednorodne pod względem swoich cech, a więc muszą to być takie towary, które można uszeregować według pewnych ich właściwości, czyli wystandaryzować. Oznacza to. że wszystkie jednostki towaru określone danym standardem są jednolite pod względem jakościowym. Dlatego każda partia określonego towaru giełdowego ma takie same cechy, wskutek czego kupującemu jest obojętne, którą partię kupuje. Standaryzacja umożliwia zawieranie transakcji bez konieczności obejrzenia przedmiotu zakupu, w przepisach każdej giełdy jest bowiem dokładnie określone, jaki towar ma być dostarczony I wystarczy posługiwać się jedynie nazwami towarów wystandaryzowanych i numerami odmian łub gatunków.