P4290123

WIEK XIX - PANEL I

Wrocław z Oławą. Innymi słowy, rzutowano wstecz aktualne terytorium. Na tej zasadzie można by sobie wyobrazić, że gdyby po III wojnie światowej jakiś dyktator przyłączył część Wielkiej Brytanii do Polski, to prawdopodobnie czytalibyśmy, że pierwsza polska linia kolejowa połączyła angielskie miasta Stockton i Darlington w 1825 r. To oczywiście przykład groteskowy i absurdalny, ale problem jest poważny i fundamentalny. Czy badamy historię polskiej grupy etnicznej, czy terenów, na których owa grupa etniczna stanowi w danym okresie większość mieszkańców? A może nie większość, lecz elitę, jak w guberniach litewsko-ruskich? Jakie w ogóle są kryteria przynależności do owej grupy etnicznej w czasach przed umasowieniem nowoczesnego poczucia narodowego? Czy badamy dzieje terytorium, czy jego mieszkańców? A może dałoby się napisać taką historię ziem dawnej Rzeczypospolitej, która nie uprzywilejowywałaby Polaków, jakkolwiek definiowanych, lecz opisywałaby przemiany „sierot po Rzeczypospolitej”? Chodzi o opis przekształcania się świadomości stanowych, regionalnych, religijnych i wszelkich innych w ten sposób, że u początku tego procesu byłoby wieloetniczne i wieloreligijne społeczeństwo czy raczej społeczeństwa przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, zaś po pięciu pokoleniach - nowoczesne narody dążące do budowy swoich państw narodowych. Pytanie: jak to zrobić? Piotr Wandycz w swoim znanym podręczniku deklarował, że chce napisać historię ziem podzielonej Polski, historię, która odda sprawiedliwość również niepolskim narodowościom, jednak siłą rzeczy narracja jego książki koncentruje się na dziejach Polski. Problem, jak kształtować narrację o dziejach Polski, jak rozumieć te dzieje w odniesieniu do XIX w., jest oczywiście do pewnego stopnia problemem światopoglądu historycznego - każdy z nas inne rzeczy uważa za ważne i decydujące w przebiegu dziejów. W dużym stopniu jednak jest to problem czysto badawczy, powiedziałbym, techniczno-kompozycyjny. Nie jest on zresztą typowy wyłącznie dla dziejów naszego kraju. Dla badaczy dziejów każdego narodu ustalenie, co właściwie jest przedmiotem narodowej historii dla okresów przed nowoczesną świadomością narodową, w których nie istniały przynajmniej względnie klarowne kryteria określające przedmiot badania, jest problemem fundamentalnym.