page0162

158

a zapytajmy się O przyczynę powstawania samej magmy roztopionej.

Przez długie wieki utrzymywało się zdanie, że wulkany są tylko wentylami ognisk, umieszczonych nie bardzo głęboko pod powierzchnią ziemi. Wspomniany Jezuita Kircher nauczał, że wulkany są otworami, przez które wydobywa się na zewnątrz płynne wnętrze ziemi; są to więc ujścia, zabezpieczające ziemię przed jej rozsadzeniem. Humboldt¹) i Buch zmienili to zapatrywanie tylko w niektórych punktach.

Przeciwnie nauczał Lyell, iż lawa tworzy się wskutek topnienia skał warstwowych w terenach przy powierzchni się znajdujących. W tych bowiem miejscach, gdzie pokłady osadowe są dość grube, wnętrze ziemi rozżarzone tak podnosi temperaturę, iż w warstwach najgłębszych musi nastąpić ich topnienie, do czego nadają się przedewszystkiem skały osadowe, jako zawierające procent znaczny wody.

Temu przypuszczeniu można przeciwstawić fakt, iż skały osadowe mają budowę bardzo jednostajną mimo urozmaicony skład ich chemiczny, a przeciwnie góry masowe posiadają wielką rozmaitość w budowie, chociaż skład ich chemiczny jest względnie dość jednostajny; z tego faktu Richthofen w^rysnuł wniosek, że lawy, nie bardzo chemicznie zróżniczkowane, nie mogą pochodzie ze stopienia skał osadowych.

Wobec takiego stanu rzeczy wskazał R. Mallet inną przyczynę tworzenia się magmy wybuchowej²). Mianowicie skorupa ziemska wskutek oziębiania się i kurczenia uległa w wielu miejscach odkształceniom przez to, że części jej, tracąc podstawę w zmniejszającem się ciekłem jądrze ziemi, musiały opadać; w ślad zaś za tern obsuwaniem się części ziemi powstawały linie oporu najmniejszego, a w ich pobliżu potężne osady skalne zamieniały się w miazgę wskutek wielkiego ciśnienia. Praca, przy tern ciśnieniu zużyta, zamienia się na ciepło, które znów zamienia w lawę ognistą skały zmiażdżone w owych

*) Humboldt: Kosmos, t. I. str. 163.

²) R. Mallet. Volcanic energy: an attempt to devolop its true ori-gin and cosmical relations. Phil. trans, of the Roy. Soc. of London 1873. CLXIII. I. str. 147—227. Por. także: Roth: Uber die neue Theorie des Vul-kanismus des Herrn R. Mallet. Zeitschr. der deutsch. geol. Gesell. 1875^ XXVII str. 550-573.

http://rcin.org.pl