P1130629 resize

28

28

i elektronowe ozdoby. Niejednokrotnie pochówki te znajdują się pod dużymi nasypami kurhanów. Niektórzy    zowe,

badacze przypuszczają, że u części plemion w krajach naddunajskich zaczynają się tworzyć pewne zalążki ukb-    wyroi

du klasowego. Pozostaje to zapewne w związku z dalszym oddziaływaniem rozwiniętego Południa, skąd pły-    fazy’

ną nie tylko impulsy, ale prawdopodobnie przybywają nowi osadnicy. Jedną z takich grup mogła być ludność _ nalali kultury otomańikiej. pojawiająca się dość nagle we wschodniej części Kotliny Karpackiej i w zachodnim Sied-    *

mi ogrodzie jako zjawisko wyraźnie obce. posiadające wiele elementów kultury wczesnomykeńsldej. Jej silnie ufor-    nymi

tyfikowanc osiedla, jak np. w Spiśskim Ctvrtku na Spiszu (J. Vladar 1973), z kamiennymi murami, bastionami.    • P®

z prostokątnymi domami oraz licznymi wyrobami ze złota, są bliskim odpowiednikiem grodów mykeńskich.    ^sanK

Trzeba tu zauważyć, że kultura ta dotarła wzdłuż Popradu aż do Beskidu Sądeckiego, jak to wykazały osta-    poa

tnie badania wykopaliskowe w Maszkowicach, woj. nowosądeckie (M. Cabalska 1974). W okresie, o którym mowa, pojawiają się też częściej niż poprzednio skarby wyrobów metalowych, w tym także i złotych.

Jakkolwiek opisywane zjawiska zachodzą przede wszystkim w całym dorzeczu Dunaju, to — jak już wspomniano — rozszerzają się stopniowo na znacznie większe obszary Europy. Jedynie tereny Europy północno-- wschodniej pozostają przez dłuższy jeszcze czas poza zasięgiem tych przemian. Rozwijają się tam stare neolityczne, gdzieniegdzie może nawet i mezolityczne formacje gospodarczo-kulturowe, do których (i to w części

bardziej zachodniej tego obszaru) przenikają początkowo tylko nikłe wpływy z Europy środkowej, obejmujące zasadniczo jedynie pewne elementy mody w zdobnictwie i w formach ceramiki.

ja*

ilo

Po

6. CHRONOLOGIA    .*    ,    śrJ

i <1

W dawniejszej literaturze przedmiotu za początek epoki brązu w Europie uważano moment pojawienia się śladów miejscowej produkcji wyrobów brązowych. Wypracowane zostały dwa schematy chronologiczne —

O. Monteliusa oraz P. Rcineckego. Ten ostatni stosowano głównie dla obszarów naddunajskich. Oba różniące się w sposób zasadniczy, zgodne były w zasadzie jedynie co do daty początkowej epoki brązu, którą ustalały na ok. 1700p.n.e. Dokonany z biegiem czasu ogromny postęp w zakresie poznania sytuacji kulturowej w Europie i w Azji Przedniej, uzyskanie nowych danych dla chronologii względnej i absolutnej stały się podstawą częściowej weryfikacji dotychczasowych schematów, dokonania w ich miejsce nowych szczegółowych podziałów lub zastępowanie ich lokalną periodyzacją. Potwierdziło się niewątpliwie, że procesy rozwojowe w Europie przebiegają w niejednakowym tempie — o wiele szybciej na Południu niż na Północy. Równocześnie jednak okazało się, że obszary o przyśpieszonym rytmie przemian, utrzymujące silne związki z kręgiem anatolijsko-egejsldm są o wiele rozłegięjsze niż przypuszczano dawniej, gdyż obejmują również tereny wyżyn przykarpacko-sudecko--alpejskich. A zatem zmodyfikowana chronologia P. Rcineckego służy dziś znacznie większym terenom, niż to przyjmowano dotychczas.

Za próg epoki brązu na obszarach, gdzie tworzy się tzw. środkowoeuropejska cywilizacja wczesnobrązowa, uważa się dziś nie początek rozpowszechniania wyrobów brązowych, a pojawienie się w miejsce starych na tym terenie nowych kultur. One to ewoluując, dzieląc się lub łącząc, wydając nowe mutacje, dotrwały do początków środkowego okresu epoki brązu (wg podziału P. Rcineckego) lub U okresu (wg chronologii O. Monteliusa), czyli do początku ekspansji tzw. kultur mogiłowych. Wprawdzie rozwijająca się szybko w tym czasie metalurgia opiera się w obrębie całej naszej cywilizacji na miedzi, a tu i ówdzie wykorzystywany jest nadal jeszcze na dużą skalę krzemień czy obsydian, niemniej prawie wszystkie formy narzędzi, broni, ozdób są naśladownictwem takich samych wytworów, jakie w basenie Morza Egejskiego wykonywano już z brązu. Także i inne gałęzie kultury materialnej, głównie ceramika, oraz elementy kultury duchowej są w mniejszym lub większym stopniu odbiciem wysoko rozwiniętego, znajdującego się jut w pełni w epoce brązu świata anatolijsko-egejskiego.

Moment pojawienia się kultur dających początek procesom prowadzącym do jednolitej, środkowo-europejskiej cywilizacji wczesnobrązowej, takich jak Vinkovci, Somogyvńr, Makó, lubliańska, datuje się dziś zgodnie w oparciu o chronologię południowo-bałkańską i dane 04 (bez tzw. kalibracji) na lata między 1900-1800 p. n. e. Rok 1800 byłby okresem znacznego już zaawansowania integracji kulturowej w całym dorzeczu Dunaju i na obszarach przyległych. Pewne opóźnienie w wejściu w orbitę lej samej cywilizacji obszarów Europy położonych bardziej na północy można szacować na ok. 100 lat, a więc data Monteliusa 1700 r. p. n. e. dla tychże terenów może być w dalszym ciągu aktualna. Upowszechnienie się produkcji przedmiotów z klasycznego brązu rozpoczyna się mniej więcej równomiernie w całej Europie środkowej i zachodniej ok. 1600 r. p. n. e. Fakt ten nie wpływa w sposób zasadniczy na zmiany w obrazie kulturowym. Wyroby brązowe pojawiają się w pewnym momencie u kultur rozpoczynających znacznie wcześniej swoje istnienie i rozwijających się w dalszym ciągu, np. w kulturze unietyckiej czy hatvańskiej. Tylko niektóre kultury prezentują się od początku jako w pełni brą-