PICT5991

cjalnych ograniczeń w interpretacji zgromadzonego w ten sposób materiału badawczego (por. S. Laninek, 1993, s. 17 21).

Wprawdzie sygnalizowane osobliwości metody indywidualnych przypadków nie zapewniają jej w stopniu wystarczającym zarówno trafności, jak i rzetelności. to jednak mogą znacznie przyczynić się do uzupełnienia i poszerzenia wyników badań ilościowych. Wymaga to oczywiście szczególnych kompetencji osoby posługującej się tego rodzaju metodą, a nade wszystko umiejętności łatwego nawiązywania kontaktu z badanymi i korzystania z wielu źródeł informacji.

Nic sposób jednak nic zdawać sobie sprawy także z różnych słabych stron i niebezpieczeństw związanych ze stosowaniem metody indywidualnych przypadków w badaniach pedagogicznych (por. L.L. Davidoff, 1987, s. 454). Przede wszystkim badacz, posługujący się nią. narażony jest na wybiórcze (stronnicze) podejście do gromadzonego przez niego materiału badawczego i pochopne wyciąganie Wniosków końcowych, w tym nierzadko formułowanie zbyt daleko idących uogólnień. Warto pamiętać również, iż. wielość zgromadzonych danych za pomocą metody indywidualnych przypadków jest niełatwa do jednoznacznego zinterpretowania. Jest bowiem niemal regułą, że te same dane dają się interpretować w różny sposób. Trudno też w pełni zaufać danym, opartym na wypowiedziach dotyczących spraw, których odtwarzanie napotyka zwykle na niemałe trudności choćby ze względu na nic zawsze dobrą pamięć respondentów.

Toteż badacz, stosujący metodę indywidualnych przypadków, staje często wobec konieczności uzupełnienia i zarazem pogłębienia jakościowej analizy otrzymanych w ten sposób wyników badań o dodatkowe badania o charakterze stricte ilościowym. Chodzi o to, by w stosowaniu także tej metody nic zapominać o potrzebie pluralistycznego podejścia do podejmowanych problemów badawczych, gdzie oczywiście jest to w pełni możliwe i dopuszczalne.

4. Zalety i wady metody biograficznej

Na ogół metoda biograficzna - łącznic z dwiema jej odmianami, czyli metodą monograficzną i metodą indywidualnych przypadków nic jest pozbawiona zarówno dodatnich, jak i ujemnych stron, pod względem swej wartości poznawczej. Przeto warto je sobie raz jeszcze uświadomić.

Mocne strony metody biograficznej

Przede wszystkim metoda biograficzna jest ze wszech miar godnym uwagi uzupełnieniem i poszerzeniem metod badań pedagogicznych nastawionych głów-

nic na opis i analizą ilościową zgromadzonych za ich pomocą wyników. Wychodzi ona poza paradygmat obowiązujący w badaniach pedagogicznych, prowadzonych zgodnie z. założeniami tzw. sejentyzmu czy ncopozytywizmu. Założenia te doceniają jedynie metody badań umożliwiające ścisły pomiar badanych zjawisk, procesów, zdarzeń czy faktów. Metoda biograficzna natomiast preferuje podejście jakościowe z wyraźnym niedocenianiem lub wręcz eliminowaniem podejścia ilościowego. Fakt ten sprawił, że metoda ta — zwłaszcza w latach rozkwitu i apoteozy badań ilościowych — była jakby nieobecna w pedagogice lub znalazła się co najwyżej na marginesie dokonywanych wówczas poczynań badawczych.

W ostatnim czasie bywa doceniana właśnie z uwagi na charakterystyczne dla niej podejście jakościowe.

Użyteczność swą w badaniach pedagogicznych zawdzięcza także temu, iż pozwała dotrzeć szczególnie do subiektywnych przeżyć osób badanych i — co za tym idzie - spojrzeć na interesujący badacza problem z ich własnego punktu widzenia, czyli niejako ich oczami. Wskazuje na to treść dokumentów, do których odwołuje się metoda biograficzna. Dotyczą one bowiem w dużej mierze subiektywnych przeżyć i doświadczeń ich autorów, co pozwala lepiej zrozumieć osoby badane i podejmowane w badaniach problemy.

Nic więc dziwnego, że metoda biograficzna umożliwia bliższe poznanie tego, jak to, co dzieje się wokół osób badanych (czyli jak to, czego są one świadkiem na co dzień lub w wyjątkowych okolicznościach), odbija się w ich świadomości, opiniach, przekonaniach, postawach, dążeniach, a także w uznawanych przez nich wartościach, normach czy zasadach postępowania. Stąd też dzięki metodzie biograficznej możemy w niemałym stopniu dowiedzieć się o tym, jakie znaczenie przywiązują osoby badane do ludzi, zjawisk, rzeczy, z. którymi pozostają w bardziej lub mniej stałych relacjach i w ogóle do szeroko rozumianych warunków, w jakich żyją.

Mówiąc bardziej konkretnie, metoda biograficzna - jak sugeruje J. Szczepański (1970a, 147-149) — umożliwia m.in. badanie:

—    przekonań, poglądów, wierzeń, ideałów, dążeń osób badanych i ich wielorakich uwarunkowań;

—    różnego rodzaju instytucji zarówno pod względem strukturalnym, zakresu ich działalności i przepisów regulujących tę działalność, czyli jej funkcjonowania, jak również z uwzględnieniem tego, czym jest dana instytucja w świadomości badanych, tj. jak się oni do nich odnoszą i do obowiązujących tam reguł;

—    subiektywnej strony życia określonych zbiorowości ludzkich i niektórych zachodzących w nich procesów;

—    uwarunkowań zachowań ludzkich w rozmaitych sytuacjach społecznych, np. rodzinnych lub szkolnych.

309