rew10

344 Część IV. Aspekty społeczno-zawodowe

;ki. Według danych GUS z Badania stanu zdrowia ludności w 2004 roku wynosił 2,5% osób z niepełnosprawnością w wieku 15 lat i więcej oraz 4,1% w grupie osób w wieku produkcyjnym. W liczbach bezwzględnych są to dziesiątki tysięcy osób dorosłych o obniżonej sprawności w codziennym funkcjonowaniu, osób wymagających szczególnego podejścia w kwestii edukacji, zatrudnienia oraz w życiu codziennym (GUS BAEL). ZD występuje w 1,1—1,2 przypadków na 1000 osób (w całej populacji osób z niepełnosprawnością intelektualną zaburzenia chromosomowe, w tym ZD, stanowią ok. 35%) i w większości przypadków wiąże się z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej, występowaniem sprzężonych dysfunkcji i chorób (np. wiotkość mięśni, niedowidzenie, niedosłyszenie, wady serca, obniżona odporność) (Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym; Osoby z zespołem Downa; Zasępa, 2008).

Sytuacja zawodowa osób z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce stanowi wypadkową wielu różnych czynników, wśród których najistotniejsze to niski wskaźnik aktywności zawodowej w tej grupie społecznej oraz brak systemowego wsparcia na rynku pracy. Głównym źródłem utrzymania dla większości osób z niepełnosprawnością są renty z tytułu niezdolności do pracy i świadczenia' społeczne (GUa BAEE; Wapiennik, 2006).

Barczyński i Radecki (2008), identyfikując przyczyny niskiej aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością oraz problemy stanowiące przeszkodę na drodze od wykluczenia do integracji, podkreślają ich duże zróżnicowanie oraz wzajemne przenikanie się wielu czynników mających wpływ na występowanie i uciążHwość barier. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną zazwyczaj są dotknięte długotrwałym bezrobociem. Przyczyn tego stanu jest kilka: ogólnie przyjęty negatywny stereotyp wyklucza możHwość pełnienia przez nie rob pracownika, co powoduje brak oczekiwań i bierność zawodową; negatywne postawy w orientacji zawodowej dotyczą rodziców, nauczycieh oraz instytucji zajmujących się zatrudnieniem; szkoła zazwyczaj nie przygotowuje do zawodu i podjęcia pracy, nie wyposaża w odpowiednią wiedzę i umiejętności, nie buduje w uczniach społecznej i psychofizycznej dojrzałości do pracy. Wszystko to sprawia, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym uzyskują pracę bardzo rzadko (Mrugalska, 1998, 2006).

Istotne są także ogólne uwarunkowania sytuacji socjoekonomicznej: ograniczanie opiekuńczej funkcji państwa, przekształcenia ustrojowe administracji pu-bbcznej, niekorzystne i zmienne unormowania prawne, utrudniony dostęp do sfery socjalnej i edukacyjnej, zmiany na rynku pracy oraz w życiu społecznym, rosnące zagrożenie marginahzacją i wykluczeniem społecznym (Barczyński, Radecki, 2008; Chłoń-Domińczak, Poznańska, 2007). Sytuacja ta nie jest typowa jedynie dla Polski - także w Europie większość osób z niepełnosprawnością intelektualną nie uczestniczy w pełni w życiu społeczeństwa, doświadcza dyskryminacji i wykluczenia społecznego, ich prawa często są łamane, częściej niż inne defaworyzowane grupy dotyka ich ubóstwo i bezrobocie {Równeprawa dla wszystkich..., 2005). Stąd tak istotne są wszelkie działania mające na celu poprawę funkcjonowania osób z niepełnosprawnością intelektualną w życiu społecznym i zawodowym (Wapiennik, 2006).

Poniżej przedstawię przykładowe działania z zakresu aktywizacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnością intelektualną, realizowane w Polsce i zagranicą.

Doświadczenia zagraniczne

Zatrudnienie wspomagane - Niemcy

W Republice Federalnej Niemiec niepełnosprawność zdefiniowano w Sozialge-setzbuch Neuntes Buch (SGB IX, § 2, Abs. 2) jako ograniczenie typowych dla danego wieku funkcji organizmu (fizycznych lub umysłowych) przez co najmniej sześć miesięcy, powodujące ograniczenie udziału jednostki w życiu społecznym. Znaczny stopień niepełnosprawności to co najmniej 50% utrata zdrowia, jednak osoby ze stopniem utraty zdrowia wynoszącym 30-50%, które mają tmdności w uzyskaniu bądź utrzymaniu zatrudnienia, mogą uzyskać status osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności {Gradder Behinderung...-, SGB IX, § 2, Abs. 3). Główne formy wspierania zatmdnienia to warsztaty, projekty integracyjne i asysta w pracy {Informacje odnośnie rehabilitacji..., 2007; Szczupał, 2008).

Warsztaty dla osób z niepełnosprawnością (Werkstatten fur behinderte Menschen) oferują możliwość wykonywania użytecznej pracy w sferze działalności produkcyjnej i usługowej oraz realizują zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej, czemu służy zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, wynagrodzenie z zysków wypracowanych przez warsztat, objęcie pełnym ubezpieczeniem, kształcenie zawodowe oraz pomoc w podnoszeniu kwalifikacji i rozwoju osobowości. Niezwykle istotne jest podejście systemowe: pracodawcy zlecający warsztatom wykonanie prac korzystają z ulgi w opłacie wyrównawczej (50% kosztów pracy wykonanej przez warsztaty), a zlecenia od podmiotów publicznych, jeśli warsztaty są w stanieje wykonać, są kierowane właśnie do warsztatów (SGB IX, § 140-141).

Najważniejsze działania ukierunkowane na integrację nazywane są w Niemczech projektami integracyjnymi. Projekty integracyjne realizowane są przez przedsiębiorstwa i oddziały przedsiębiorstw oraz odgrywają rolę pośrednią między warsztatami a otwartym rynkiem pracy (SGB IX, § 132) dla osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, po ich przygotowaniu zawodowym uzyskanym na warsztatach, w szpitalach psychiatrycznych lub szkołach specjalnych (Franiok, 2007; Speck, 2007). Podstawowe zadania projektów integracyjnych obejmują: zatrudnienie, podnoszenie kwalifikacji i wspomaganie (asystę, także w okresie kształcenia zawodowego), udział w szkoleniach i poszukiwanie zatrudnienia na otwartym rynku pracy (Szczupał, 2008)._