rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 09
1

Rozdział 3

jest ona jeszcze wystarczająco przygotowana, a zatem nie może w nich w pełni uczestniczyć¹².    ~

Rodzaje interwencji zewnętrznej, pochodzącej ze środowiska rozwijającej ,Qj / się osoby, przedstawia rys. 3.5. Każdy rodzaj interwencji spełni swoją specyficzną rolę, jeżeli pojawi się w odpowiednim momencie cyklu    /

rozwoju. Jednocześnie jednak każdy z nich ma do spełnienia rolę niespecyficzną, która polega na przeciwdziałaniu fiksacji na czynnościach podejmowanych w danej fazie rozwoju i „spowodowaniu”, by proces zmian zmienił swą jakość, znalazł się w następnej fazie. Interwencja będzie więc najbardziej skuteczna, gdy wystąpi w początkowym etapie okresu przejściowego (międzyfazowego), nadając odpowiednią treść, formę i dynamikę aktywności podejmowanej przez jednostkę¹³.

Rys. 3.5. Zewnętrzna interwencja w cykl rozwoju

Przejście z fazy progresu do fazy plateau

Aby możliwe stało się przejście z fazy pierwszej cyklu rozwoju do fazy dmgiej, w otoczeniu jednostki muszą wystąpić dwie zmiany: (1) jako warunek konieczny, choć niewystarczający - zmiana wartości stymulacyjnej kontekstu aktualnego działania jednostki poprzez zaprzestanie lub osłabienie dalszej stymulacji oraz (2) jako warunek kluczowy - pojawienie się zadania (zadania I), wymagającego wykorzystania nowo zdobytych informacji. Pojawienie się zadania przy niezmienionej stymulacji może zaowocować przeciążeniem jednostki, z kolei osłabianie wartości stymulacyjnej kontekstu działania przy braku

¹²    Jest to pogląd zgodny z Wygotskiego (1971) ideą strefy najbliższego rozwoju - por. rozdz. 4 - „Co powoduje, że człowiek się rozwija?”.

¹³    Por. charakterystykę tzw. przejściowego okresu w rozwoju, przedstawioną w rozdz. 4

90    - „Co powoduje, że człowiek się rozwija?”.

Jak przebiega zmiana rozwojowa?

W¹"”    f

zadań może "spowodować spadek zaangażowania jednostki w działania, aż i do ich zaniechania. Brak zadania przy tej samej lub wzrastającej wartości stymulacyjnej otoczenia prowadzi do przyswajania nowych informacji tak | długo, jak długo pozwala na to wytrzymałość psychofizyczna jednostki, a więc dłużej u osób o dużym zapotrzebowaniu na stymulację i nisko reaktywnych (por. Strelau, 1999).

Przejście z fazy plateau do fazy regresu

Warunkiem przejścia z fazy plateau do fazy regresu jest (1) utrzymywanie niskiej wartości stymulacyjnej zewnętrznego kontekstu działania jednostki oraz (2) wprowadzenie utrudnienia/zakłócenia (zadanie II) do jej dotychczasowego sposobu działania (wywołanie konfliktu wewnętrznego). Zadanie I postawione w fazie poprzedniej miało służyć uporządkowaniu nowo zdobytych informacji oraz ich wstępnej integracji, utrwalaniu i doskonaleniu np. przez stwarzanie okazji do korzystania z nich jak najczęściej i to w różnych sytuacjach. Ten proces dążenia ku biegłości, ku mistrzostwu, ale także ku automatyzacji czynności musi zostać przerwany, jeżeli jednostka ma się nadal rozwijać. Mówiąc słowami H. Wernera (1957), pod koniec tej fazy powstający układ (powstająca nowa całość) zaczyna osiągać swój poziom stabilności (fixity) i na tym proces zmian może się zakończyć. Musi pojawić się zatem coś istotnie nowego w relacji jednostka - otoczenie, coś, co spowoduje osiągnięcie jakiegoś poziomu mobilności (mobility). W ten sposób zostanie ponownie uruchomiony proces różnicowania (dyferencjacjall na rys. 3.4), ale już nie przez dostarczanie zewnętrznej stymulacji, tylko przez uruchomienie działania na różnych danych - i nowych, i starych, czyli stworzenie warunków do rozwiązania wewnętrznego konfliktu (wytwarzania nowej wiedzy). Zgodnie z myślą H. Wernera (ibidem) musi nastąpić nowe zróżnicowanie, aby mogły zacząć powstawać nowe struktury i pojawiać się nowe funkcje. W tym więc sensie wprowadzenie zakłócenia do dotychczasowego sposobu funkcjonowania jednostki jest czynnikiem inicjującym zmiany. Celem wprowadzenia zakłócenia (utrudnienia) jest bowiem stworzenie takiej sytuacji, z którą jednostka nie może sobie poradzić - ani korzystając tylko z nowego doświadczenia (bo wtedy istnieje ryzyko ukształtowania się nowej całości autonomicznej względem uprzedniej - por. rys. 3.4), ani tylko odwołując się do swych uprzednich doświadczeń, wiedzy, umiejętności (bo wtedy istnieje ryzyko odrzucenia nowych doświadczeń jako mało użytecznych lub wręcz bezużytecznych). Efektem niemożności rozwiązania nowego trudnego zadania (zadania II) będzie rosnący stan napięcia, który zwrotnie może coraz bardziej utrudniać poradzenie sobie z całą sytuacją i wywoływać różne nowe zakłócenia w sposobie funkcjonowania jednostki. Przede wszystkim widoczne jest - na skutek wprowadzenia zakłócenia - rozstrojenie dotychczasowego sposobu funkcjonowania, pojawiają się także zachowania „wcześniejsze rozwojowo” (czyli regresje).

91