79005 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 092

Rozdział 3

Przejście z fazy regresu do fazy kryzysu

Przejście z fazy regresu do fazy kryzysu jest związane z nasilaniem się negatywnych skutków niemożności poradzenia sobie z trudnym zadaniem. Celem interwencji zewnętrznej jest więc podtrzymanie jednostki w jej dążeniu do rozwiązania tego zadania. Z jednej strony musi tutaj pojawić się wsparcie w każdej postaci, przede wszystkim emocjonalne, ale z drugiej -wyzwanie postawione w fazie poprzedniej musi być jeszcze wyraźniej artykułowane. Jak pisze H.R. Schaffer w odniesieniu do interakcji małe dziecko - dorosły (1994d, s. 170—17i), wsparcie służy „podtrzymaniu obecnego zachowania dziecka i sprzyja mu; tu zawarte są takie sposoby działania jak trzymanie przedmiotów, ułatwianie dostępności do przedmiotów, nagradzanie, słowne określanie i nazywanie przedmiotów oraz czynności. Inne rodzaje interwencji ze strony dorosłego mają formę bardziej proaktywną, szczególnie w sytuacjach rozwiązywania problemów, kiedy dziecku trzeba pomóc, aby mogło osiągnąć ostateczny ceł. W tym momencie istotne staje się wyzwanie: aby przeprowadzić dziecko przez serię prawidłowo wykonanych kroków w tempie dla niego właściwym, osoba dorosła musi we wrażliwy sposób dopasować swe wymagania do poszczególnych zdolności i osiągnięć dziecka”. Zdaniem H.R. Schaffem (op. cit., s. 172-173) umiejętność udzielania wsparcia wymaga od dorosłego odpowiedniego poziomu wrażliwości, a umiejętność stawiania wyzwań odpowiedniego poziomu dyrek-tywności. Można tutaj przywołać, jako przydatne w kontekście rozważania roli innej osoby w okresie przejściowym między regresem a kryzysem, wyróżnione przez M.H. Bomsteina (1995b, s. 42-43; por. wyniki badań przedstawione w 1995a) dwa rodzaje interakcji między dzieckiem a jego opiekunem, tj. i n t e r a k cj e społeczne i d y d a k t y c z n e. Te pierwsze służą spowodowaniu zaangażowania się dziecka w wymianę z innymi i podtrzymaniu tego zaangażowania, te drugie zaś stymulowaniu uwagi dziecka i kierowaniu jej na otoczenie. Badania prowadzone przez M.H. Bomsteina i C.S. Tamis-LeMondę (1988) na diadach matka - niemowlę pokazały, iż przewaga interakcji typu społecznego powodowała, że dzieci szybciej nawiązywały kontakt z innymi i znacznie bardziej angażowały się w toku dalszego kontaktu, ale rzadziej podejmowały samodzielne próby eksploracji swego otoczenia. Natomiast przewaga interakcji dydaktycznych owocowała częstszymi próbami wzrokowej i dotykowej eksploracji otoczenia, chociaż niemowlęta rzadziej i wolniej angażowały się w interakcje z innymi osobami.

Zatem w tym momencie cyklu rozwojowego podtrzymywanie wymagań na odpowiednio wysokim poziomie - zadanie jest dużym wyzwaniem - ma pomóc w jasnym artykułowaniu celu działania. Udzielane z zewnątrz wsparcie ma zaś podtrzymywać działania jednostki zmierzające do rozwiązania 92 tego trudnego, bo wymagającego integracji uprzedniego i nowego doświad-

czenia zadania. Inaczej mówiąc, wyzwanie pozwala na dobrą artykulację celu działania, wsparcie - na poszukiwanie adekwatnych środków jego realizacji.

Udzielanie wsparcia i jednoczesne obniżenie wymagań lub nawet rezygnacja z konieczności wykonania zadania to sytuacja antyrozwojowa. Sprzyja ona, co prawda, znacznemu i szybkiemu spadkowi przykrego napięcia, ale w rezultacie jednostka pozostaje przy swoim uprzednim doświadczeniu. Z kolei utrzymywanie wysokich standardów przy braku wsparcia niesie z sobą albo ryzyko rezygnacji (wycofania się z sytuacji) jednostki i podobnie jak poprzednio pozostania przy „starym” doświadczeniu, albo przy podejmowaniu kolejnych prób nie zakończonych powodzeniem - ryzyko doświadczenia kryzysu w sensie załamania, wymagającego interwencji terapeutycznej.

Przejście z fazy kryzysu do fazy plateau w nowym cyklu rozwoju

Obecność jednocześnie wyzwania i wsparcia doprowadza w jakimś momencie do przełomu. W rezultacie podjęcia - przy silnym różnorodnym wsparciu z zewnątrz - działania wymagającego posługiwania się zarówno nowym, jak i uprzednim doświadczeniem zaczyna postępować reorganizacja starych, dobrze utrwalonych w poprzednim cyklu rozwoju wzorów działania, następuje integracja „nowego ze starym” i powstaje nowa, bogatsza, inaczej zorganizowana całość. Jest to pozytywne, korzystne dla jednostki rozwiązanie kryzysu rozwojowego - opanowuje ona nowe kompetencje, jest gotowa do wejścia w nowy cykl rozwoju, do podjęcia nowych zadań. Konieczna zatem staje się kolejna interwencja z zewnątrz - stymulacja, dostarczająca nowego doświadczenia.

Analiza faz przejściowych między fazami cyklu rozwojowego ukazuje przeplatanie się dwóch procesów, a mianowicie różnicowania (dyferencjacji) i porządkowania/integracji. W dwóch pierwszych fazach oba procesy odnoszą się do nowego doświadczenia, czyli przebiegają na poziomie zewnętrznym, powierzchniowym, a w dwóch następnych - i do nowego, i do uprzednio opanowanego doświadczenia, a zatem przebiegają na poziomie wewnętrznym, głębokim. Zarówno tempo zmian wewnątrz każdej fazy, jak i dynamika przejść z fazy do fazy zależą nie tyle - jak to było w przypadku poprzednich dwóch modeli rozwoju - od jakości zewnętrznej stymulacji (czynnik społeczny - polis), właściwości układu nerwowego i temperamentu jednostki (czynnik biologiczny - soma) oraz od tego, jak bardzo utrwalona (doskonała) jest całość powstała w poprzednim cyklu rozwoju i jakimi właściwościami charakteryzuje się aktywność jednostki (czynnik psychologiczny - psyche), co od ich dynamicznej interakcji i jakości wzajemnego dopasowania.

Jednocześnie wyłonić można dwa uzupełniające się rodzaje interwencji zewnętrznej, a mianowicie (1) stawianie zadań i formułowanie oczekiwań 93