ScanImage021 (5)

r

46

Pojawiły się one z chwilą zakładania stałych punktów wymiany handlo przez przybywające tu zbrojne oddziały kupców skandynawskich i słowiaj skich. Z czasem niektóre z nich przekształcono w osady handlowo-r? micślnicze pełniące również funkcje zbioru danin i trybutów. Przykłade takiego centrum rzemicślniczo-handlowcgo może być osada w Starej Ładi dze, założona przez Normanów przy ujściu Wołchowa do jeziora Ładoga lą Nowogród czy Biełoziero.    r

Osady tego typu nie wiązały organizacyjnie okolicznych skupień ludn miejscowej, choć poszczególni członkowie tutejszych społeczności m z czasem zamieszkać w ich obrębie na stałe.

Do osady przyjeżdżano w konkretnych celach, najczęściej handlowy wyjeżdżano po ich realizacji. Zakładane warsztaty rzemieślnicze praco dla zaspokojenia potrzeb przyjezdnych i okolicznej ludności. Stosow w nich technologie i wzory wytwarzanych przedmiotów, zależały od chodzenia rzemieślnika, później od gustów ich nabywców. W ten sp w wielu warsztatach robiono podobne przedmioty w oparciu o przywiezi przez kupców wzorce, zgodnie z napływającymi zamówieniami i popytem.

W X wieku, na skutek wzrastających tendencji politycznego uzależni ludności miejscowej od władców skandynawskich i słowiańskich, nast proces wewnętrznej konsolidacji przy dezintegracji poszczególnych te riów osadniczych prowadzący do powstania, odnotowanych w XII-wi nych przekazach pisanych, ziem (plemion) zachodnioflńskich. Łączył się z opuszczaniem przez zachodniofińską ludność terytoriów poddawan kolonizacji słowiańskiej i skupianiem się jej w rejonach, gdzie możliwe by zachowanie autonomicznej niezależności. Znakomita większość Finów p stawała w swych siedzibach, tworząc enklawy etniczne wśród napływowych| osadników słowiańskich, które włączano w ramy politycznej i terytorialnej organizacji ruskich księstw pskowskiego czy nowogrodzkiego.

Dopiero w ciągu XII i XIII w^rieku zachodniofmscy mieszkańcy strefyj leśnej i tajgowej zostali włączeni organizacyjnie w skład państw szwedzkiego, duńskiego i ruskiego, tracąc niezależność polityczną, lecz zachowując przez następne wieki odrębność językową i własne tradycje kulturowe.

II.2. STREFY OSADNICTWA, JEGO STRUKTURA I WIĘZI SPOŁECZNE

Struktura osadnicza Finów zachodnich w drugiej połowie I tysiąclecia kształtowała się w zależności od warunków' wewnętrznych, czyli cech środowiska naturalnego i stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczności oraz zew" nętrznych, związanych z charakterem i natężeniem impulsów docierających ze świata.

Równinny w zasadzie charakter terenu, brak masywów górskich utrudniających poruszanie, nie sprzyjał powstawaniu regionalnych grup oSW niczych, wyzyskujących właściwości terenow^re do izolowania się od sąsiadów

47

eczcnia granic, a to prowadziło do ujednolicania wielkich prze-i zabezp^ ^giędem kulturowym i więzów komunikatywnych. Rolę sepa-^^tJeutralizowaną szlakami w^rodnymi pełniły ogromne przestrzenie leśne. ^r3t°k^ułatwiały komunikację między odległymi punktami osadniczymi, były ^Rzekl . _wędrówek ludzi, ściągały osadników na swe brzegi, a ich dorzecza ^trasa^¹¹ _sję obszarem wytwarzania związków osadniczo-tcrytorialnych. ^staOcromne połacie strefy leśnej Europy północno-wschodniej były wów-zasiedlone w' różnym stopniu. W zachodniej peryferii zasięgu toponimii ^chodniofińskiej istniało dość zwarte, lecz ograniczone do pobrzeży mor-^ich brzegów rzek i większych jezior, osadnictwo o charakterze stałym, skupiające w swym obrębie hodowców, rolników i rzemieślników. W centrum wyznaczanego przez toponimię terytorium i na jego peryferii wschodniej i północnej dominował w dalszym ciągu półosiadły tryb życia myśliwych i rybaków, ze słabo rozwiniętą wytwórczością metalurgiczną. Z czasem myśliwi i rybacy ograniczyli zasięg swych penetracji do strefy tajgowej pozostawiając jej peryferie, wraz ze strefą lasów mieszanych hodowcom i rolnikom.

Jeszcze w VI wieku wszelkie układy osadnicze miały charakter płynny i ulegały różnorakim przekształceniom. Podobnie jak w- innych rejonach Europy i tutaj toczył się proces rozkładu dotychczasowych układów społecznych, w których dominującą rolę odgrywały więzi pokrewieństwa i przynależności rodowej. Na znaczeniu zyskiwały pojedyncze rodziny monogamicz-ne, uwalniające się przez swobodną zmianę lokalizacji swych siedlisk od zależności rodowej. Stopniowo wykształcała się formuła najmniejszej jednostki osadniczej, czyli pojedynczego gospodarstw-a, które razem z podobnymi, ulokowanymi w najbliższym sąsiedztwie, tworzyły wspólnotę terytorialną. Powody lokowania własnego gospodarstwa w pobliżu już istniejącego były różnej natury, lecz więzi prowadzące do powstania wspólnoty terytorialnej kształtowały się w trakcie sąsiedzkiego współżycia i miały charakter

organizacyjny.

Pojedyncze gospodarstwa lokowano w obrębie zawłaszczonego do działalności gospodarczej obszaru, którego wielkość początkowo przez nikogo [J^lc była określana. Odległości między poszczególnymi gospodarstwami nie yły duże, najczęściej lokowano je na sąsiadujących ze sobą wzniesieniach, *?dłuż brzegu rzeki lub jeziora. Całość zabudowań gospodarczych ochraniał ^rovv, wał lub palisada drewniana. W obrębie wspólnoty terytorialnej, choć “!^e każdej z dotąd rozpoznanych, znajdował się szczególnie troskliwie umoc-• h    pełniący funkcje schronienia w^r razie najazdu obcej drużyny

_(ryc^ punktu obserwacyjnego i miejsca zebrań członków wspólnoty

j_Q.'^Pół oddzielnych, lokowanych w pobliżu siebie gospodarstw, w kra-_w razie ^ni zachodnioflńskich zmieniał w zasadniczy sposób dotychczaso-la ^SJ^ruktUr? osadniczą. Gęsto zabudowane, zagubione wśród puszczy osied-^r°nne, straciły swe funkcje mieszkalne i tylko w pobliżu niektórych