skanowanie0033

234 Florian Krautkramer

CYFROWY PARATEKST

Tymczasem narrator filmowy ulokował się na płytach DVD wśród tak zwanych dodatków - funkcję opowiadacza, wtajemniczonego w detale produkcyjne, komentującego, a zarazem objaśniającego fabułę filmu, przejął komentarz audialny. Do tekstu filmu wydanego na krążku na DVD mogą zostać włączone rozmaite parateksty. Właściwa tej technologii, wyjątkowa struktura zapisu umożliwia nie tylko okołoteksto-we powiązanie nadtekstowych zrazu elementów, lecz także sterowanie dyskursem z samym filmem oraz wokół niego (obecnie na przykład do filmów nie tylko dołącza się już zwyczajowo dodatki typu making-of\ ale także coraz częściej umieszcza je - po uprzednim powiązaniu z konkretną sceną - we wzajemnych relacjach). Na płycie DVD z filmem Matmc Andy’ego i Larry’ego Wachowskich (USA-Australia 1999) pojawiają się podczas jego odtwarzania od czasu do czasu tzw. Easter eggs [,,jajka^: n.13-14 -niespodzianki”]¹, które mogą, choć wcale nie muszą, zostać „otwarte”. W przypadku jednak, gdy zostaną uruchomione, oferują możliwość wglądu w szczegóły realizacyjne filmu: każda tego rodzaju elektroniczna zakładka zawiera wyjaśnienia dotyczące dopiero co obejrzanego efektu specjalnego. To właśnie Easter eggs dobitnie przypominają o tym, jak bardzo przyjemność towarzysząca odbiorowi filmu już od wczesnych lat kina zależała, i nadal zależy, od heterogenicznej ze swej istoty gry toczącej się między tekstem a paratekstem. Wszak bezpośrednie wskazanie na tło techniczno-produkcyjne nie przełamuje wcale iluzji transparentności filmu, lecz wydobywa na pierwszy plan wszystko to, co już w przypadku seansu kinowego było częścią kampanii marketingowej. W przeciwieństwie do kina, DVD oferuje badaniom nad filmem możliwość znacznie większej kontroli nad paratekstem, a także sposobność posłużenia się nim tak, jak chce tego wydawca. Zdaniem Lva Manovicha oraz innych teoretyków kultury cyfrowej wszystkie te aspekty znamionują estetykę nowych mediów, w przypadku których określone elementy powracają

Poszerzenie strefy granicznej - paratekst w filmie 235

z obrzeży ponownie do centrum³⁰, zaś sam film dopasowuje się do warunków, w jakich aktualnie funkcjonuje. Można by przypuszczać, iż ta nowa, kinematograficzna estetyka zagęszczenia doskonale koresponduje z duchem naszych czasów. A ponieważ poruszamy się wśród miejsc

0    wyjątkowym zagęszczeniu informacji - począwszy od ulic miejskich, a skończywszy na stronach internetowych - zgoła stosowne wydaje się, by od kina oczekiwać podobnej logiki rozwoju³¹.

Teza ta wydaje się wyjątkowo przekonująca, zwłaszcza jeżeli cho- u dzi o DVD. Wydania kolekcjonerskie, na przykład edycja kolekcjonerska filmu Jackie Brown Quentina Tarantina (USA 1997), wydana przez Buena VIstę, zawierają liczne materiały dodatkowe, jak choćby opcję wglądu w scenopis (Screenplay-Viewer), za pomocą której można jednocześnie oglądać film i śledzić jego scenariusz, albo prostą grę {Trwia Gamę), pozwalającą śledzić filmowe fakty (Fact Track). W istocie od czasu narodzin kina zachodnie społeczeństwa żyły w otoczeniu nieustannie mnożących się informacji wszelkiego rodzaju, by wymienić tylko neony reklamowe czy nowatorską kompozycję obrazu i tekstu obecną w reklamie pochodzącej z początku ubiegłego wieku (forma ta manifestuje się między innymi w estetyce Bauhausu, charakterystycznej dla dzieł Laszló Moholy-Nagya i Jana Tschicholda, będących kombinacją typo-

1    fotografii³²). Kino od początku swego istnienia było formą niezwykle heterogeniczną. Idea kina w czystej postaci, jakiego żądało wielu twórców w latach dziesiątych i dwudziestych ubiegłego stulecia, jeśli w ogóle została urzeczywistniona, przejawiała się jedynie w niewielu filmach, którym w dodatku często towarzyszyły ideologiczne artykuły. W dwóch

^,0 Por. L. Manovich: Was ist ein digitaler Film? TELEPOLIS, 14.02.1997 (http:// u-\i’\v.heise.<de/tp/r4/html/result.xhtml?url=/tp/r4/artikel/6/6109/l.html&words=Mano-vich%20Film&T=manovich%20film - data dostępu: 31.01.2008); tegoż: język nowych mediów. Przeł. E Cypryański. Warszawa 2006,.s. 474.

¹¹ Tamże, s. 468.

³² „To właśnie kontrast istniejący pomiędzy trójwymiarową z pozoru fotografią i płaskim z natury pismem zapewnia wyjątkowość współczesnej typografii”. J. Tschichold: Diencue Typographie. Ein Handbuchfiirzeitgemaji Schajfende. Berlin 1928, s. 94. Cyt. za: C. Muller: Typofoto. Wege der Typografie zur Foto-Text-Montage bei Laszló Moholy-Nagy.

1

Easter egg - ukryte materiały dodatkowe, których obecność zaznaczono bądź to na okładce płyty, bądź w menu DVD (przyp. red.).