1

Model typologii postaw rodzicielskich

Czym charakteryzuje się nieprawidłowy stosunek do dziecka? U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich leży na ogół bądi. nadmierny dystans^-uczuciowy wóUec dziecka, bądź nadmierna - koncentracja na nim. Wyraz „dystans" został użyty dla określenia podległości psychicznej” rodziców od dziecka. Równocześnie rodzice z „dystansem" nic są zwróceni „ku dziecku", ale albo „przeciw dziecku”, albo „poza dziccito*¹, albo „obok dziecka”. Nadmierna koncentracja natomiast wskazuje, że brak tu jakiegokolwiek dystansu, rodzice sq zbyt blisko „przy dziecku" lub tuż „nad nim". Przy nadmiernej koncentracji rodzice są zbyt blisko, by móc być zwróconym ku dziecku jako rozwijającej się odrębnej jednostce ludzkiej i wówczas brak mu swobody wzrastania.

••"Zaburzenia kontaktu z dzieckiem przejawiają się w kil-/ tu charakterystycznych formach, które ilustruje rys. 5. Są to:

NADMIfcfłNY    _ _ _    NAOMIEHNA

DYSTANS    KONCENTRACJA

1. Koniaki agresywny    1. Koniaki uporczywie korygujący

albo    albo

2. Ucieczka od kontaktu    2. Koniaki zbyt bliski na i>oriormc

wcześniejszej fazy rozwojowej

Itys. 5. Formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem przy nadmiernym dystansie lub nadmiernej koncentracji uczuciowej

przy nadmiernym dystansie — fconlakt agresywny*— „robienie z dzieckiem porządku" bez wnikania w jego j>o-trzeby czy motywy jego zachowania (rodzice sprzeciw flZTOcku") lub Icż~— unikanTe7 wycoTywanic~śię~z"kontaktu z dzieckiem (rodzice „poza dzieckiem" czy „obok", 5le~ nic „ku dziecku¹'),

przy nadmiernej koncentracji uczuciowej — uporczywe i sztywne dążenie do korygowania zachowania dziecka

(rodzice „nad dzieckiem') albo trzymanie dziecka przy sobie i ograniczanie innych kontaktów społecznych (rodzice „przy Jziećku"), a_więc"dążenie”do utrzymywania kon-taktu symbiotycznego, który — jak to określą Caplan— jest właściwy dla pierwszego kwartału życia dzicckaj. Równocześnie należy zaznaczyć, żc wyżej wskazane formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem wiążą się z pewnymi cechami zachowania rodziców, które można ująć także jako dwa bieguny innego wymiaru, a mianowicie z jednej strony dominację, z drugiej — zbytnią uległość. Uległość niekoniecznie musi oznaczać, że rodzice ulegają zachcian-kom dziecka, ale że podporządkowują się i uzależniają od jego istnienia, od wymagań i potrzeb jego rozwoju, tak jak sami je widzą. Przy przesadzie w tym kierunku rodzice niemal przestają żyć własnym życienj, co często zdarza się przy równoczesnej nadmiernej koncentracji na dziecku. Typy uległe przy nadmiernym dystansie wobec dziecka biernie zaznaczają swoją odległość psychiczną i po prostu unikają kontaktu z dzieckiem, ignorują je, zaniedbują potrzeby uczuciowe czy nawet fizyczne.

Kontakt agresywny z dzieckiem,(czyli „przeciw dzioc-Tcu"), podobnie jak kontakt uporczywie korygujący, (z pozycji^-,,nad dzieckiem”), łączy się z dominującym postępowaniem rodzicielskim, podczas gdy unikanie kontaktu czy zbyt bliskie utrzymywanie dziecka przy sobie wiąże się ze zbytnią uległością rodziców. Rys. 0 przedstawia graficznie wyżej opisane zależności, leżące u podłoża formowania się nieprawidłowych postaw wobec dziecka.

Wymienione.rodznjeźaburzcń kontaktu z dzieckiem wyznaczają główne typy nieprawidłowych postaw rodzicielskich. Są to postawy: odtrącająca, unikająca, zbyt wyina-, ■gająca i nadmiernie chroniąc!?.

I    Zanim przejdziemy do omówienia głównych typów po

staw rodzicielskich spróbujmy scharakteryzować podane i wyżej podstawowe wymiary, których krańce charakteryzują niepożądane wychowawczo nastawienia rodziców, zaś środek — optimum.

;• 0 ' Dominację; górowanie charakteryzuje twardość w za-' i ^hownTjUTT&Iziców. tendencja do ograniczeń H_śurowQścj.j "Rygory są narzucane dziecku bądź wymuszane środkami ;-- ¹

1

G. Caplan: The Oepetojjmeiit o/ mother-child relulionship in Ihc /irs 1 tux> ycttrs. Maszynopis powielony.