39762 SWScan00133

170 ANALIZA FUNKCJONOWANIA MEDIÓW MASOWYCH

uważa, że człowiek ma naturalne prawo do wypowiadania i rozpowszechniania swych poglądów [Jan XXIII, Pacem in terris, n. 12 (1963)], lecz nie uznaje tego prawa za niczym nie ograniczone. Ogranicza je obowiązek przekazywania informacji prawdziwych oraz zasady porządku moralnego [Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli, Inter mirifica, n. 4]. Do obowiązków władzy państwowej należy troska o to, aby środki masowego przekazu wykorzystywano dla dobra wspólnego. Władza ta winna we właściwym sobie zakresie bronić i ochraniać prawdziwą i słuszną wolność informacji [Inter mirifica, n. 12]. Jan Paweł II wskazywał dziennikarzom (28.02.1986), iż:

Specyfiką powołania chrześcijanina do kształtowania rzeczywistości za pośrednictwem środków przekazu jest w związku z tym wezwanie do dawania świadectwa wiary przez służbę prawdzie (...) Nie chodzi tu o jakąkolwiek prawdę jako opis rzeczywistości zgodny z jej stanem faktycznym, ale o przedstawienie pełnej rzeczywistości człowieka w perspektywie prawa objawionego przez Boga (...) Szczególne znaczenie ma to w odniesieniu do twórców i pracowników środków przekazu, których świadectwo wiary realizuje się na wyjątkowo szerokim forum i związane jest z wielką odpowiedzialnością w tym zakresie. Dlatego każdy z nich „musi być człowiekiem prawdy". Postawa, jaką zajmuje wobec prawdy, określa w sposób ostateczny jego tożsamość, a także jego wartość zawodową.

Aetatis novae, instrukqa duszpasterska o przekazie społecznym w dwudziestą rocznicę Communio et Progressio, kładzie nacisk na „angażowanie się Kościoła w dziedzinie środków przekazu" jako działanie na rzecz poprawy mediów. Instrukcja nie sugeruje, że media szerzą pornografię czy bezbożnictwo, nie narzuca reglamentowania wolności, ani organizowania presji opinii katolickiej ku zakazaniu publikaqi jakichś pism czy programów. W instrukcji jest natomiast mowa o prawie chrześcijan do „dialogu i informaq'i w ramach Kościoła".

Konferencja Episkopatu Polski w czasie debaty komisji sejmowej nad ustawą o radiu i telewizji wydała w lipcu 1992 specjalny list, w którym troszcząc się o wartości chrześcijańskie w mediach przedstawiono stanowisko Kościoła wobec projektów ustawy. W liście podkreślono, że konieczne jest wprowadzenie do ustawy zasad uniemożliwiających nadawanie programów propagujących brutalność, przemoc oraz poglądy i postawy sprzeczne z moralnością czy prawem oraz godzące w uczucia religijne odbiorców, symbole religijne i narodowe:

Biorąc pod uwagę przekonania większości Narodu programy radiowe i telewizyjne powinny respektować wartości chrześcijańskie oraz kierować się uniwersalnymi zasadami etyki. Powyższe powinno obowiązywać również stacje komercyjne i być warunkiem uzyskiwania przez nie koncesji na nadawanie.

Przyjęta w 1993 roku ustawa o telewizji i radiofonii wprowadza wymóg przestrzegania wartości chrześcijańskich przez wszystkie stacje radiowe i telewizyjne w Polsce.

Do nowych form oddziaływania Kościoła należy zaliczyć corocznie organizowane „Dni środków społecznej komunikacji"poświęcone ocenie katolickich treści w mediach masowych. W tym dniu są odczytywane specjalne listy pasterskie zawierające istotne interpretacje doktryny medialnej w Polsce.

83.10. DEBATY NA TEMAT DOKTRYN PRASOWYCH

Mimo sporej literatury na temat doktryn, nie ma nadal pełnej zgody co do ich liczby i rodzaju. Przedstawiona wyżej klasyfikacja głównych doktryn wywodzi się ze szczególnego okresu historycznego (tzw. zimnej wojny) i z jednego kraju, Stanów Zjednoczonych, a pomija doświadczenia europejskie i krajów III świata. Co więcej, media z reguły nie tworzą jednego „pojedynczego" systemu o jednej filozofii politycznej (z wyjątkiem perfekcyjnego systemu komunistycznego), lecz obejmują różne normatywne odniesienia.

Hachten [1981] wyróżnił trzy modele mediów: „rewolucyjny", „rozwojowy" oraz „Zachodni". Z kolei Picard [1985] w ramach modelu „zachodniego" wyodrębniał, obok wariantu liberalnego i odpowiedzialności społecznej, trzeci wariant - „socjaldemokratyczny". Altschull [1984] dostrzegł trzy inne: „marksistowski", „rynkowy" oraz „rozwojowy". John Merrill twierdził, że w istocie są tylko dwa zasadnicze modele: liberalny oraz autorytarny. Wszelkie inne opisy uznawał za ich warianty.

Ta niejasność co do liczby modeli prasy odzwierciedla niepewność w kwestii rodzajów doktryn. Doktryna liberalna nigdy i nigdzie nie była w pełni realizowana, choć Stany Zjednoczone zbliżają się do jej typu idealnego. Doktryna odpowiedzialności raz może być uznawana za odrębną doktrynę, innym razem za odmianę doktryny liberalnej, a nawet za filozoficzną podstawę doktryny komunistycznej, a z pewnością doktryny rozwoju.

Próba sformułowania jednorodnej doktryny prasy jak dotąd się nie powiodła. Ramy koncepcyjne odnoszą się bowiem do prostego i już dzisiaj przestarzałego pojęcia „prasy" jako głównego dostawcy informaqi i wiadomości (głównie politycznych). Nie uwzględniają wielkiej różnorodności mediów oraz usług informacyjnych o zmieniającej się technologii i w zmieniających się społeczeństwach. W tych doktrynach niewiele jest elementów odnoszących się do funkcjonowania kina, muzyki pop, wideo, a nawet sportu w telewizji, czyli do większości treści i funkq'i mediów. A przecież nie jest celowe pozostawienie ich poza normatywnymi rozważaniami, choć są regulowane przez szczególne ustawy (jak np. prawo autorskie).

Nowe doktryny muszą brać pod uwagę nowe zjawiska. W okresie pewnego schyłku mediów drukowanych i rozwoju elektronicznych, inne media rosną w siłę, tworząc obfitość medialną; a im więcej jest kanałów, tym trudniej jest osądzać co jest ich właściwą funkcją. Po wtóre, media są coraz bardziej powiązane, tak iż zanikają między nimi granice, co dobrze wyraża pojęcie multimediów. Niektóre z nich, jako formy artystyczne, mają więcej wolności, inne są ściślej regulowane. Związany z tym jest trend ku konwergenqi mediów i formowania wielkich multimedialnych organizacji, wertykalnie integrujących różne media. Integrują one tak różne sektory, jak produkcję sprzętu radio-telewizyjnego, nagrywanie płyt, publikowanie, wydawanie prasy [Murdock, 1990].

Nowe wyzwania doktrynalne wyrastają ze sporów wokół działania mediów. Niebezpieczeństwem dla demokracji i wolności jest koncentracja władzy w rękach „baronów" prasowych, zwłaszcza w USA i Anglii. W Stanach Zjednoczonych większość miast ma tylko jeden dziennik, a tworzenie wiel-