42768 P1100923

30 Halina Waszkielewicz

efekt dysonansu. Niezwykle istotne jest też spostrzeżenie, przy którym Markowa wspiera się ustaleniami Barzacha⁸⁴ i Timienczika⁸⁵, iż dysonanse i przeciwstawienia tak wyraźne na poziomie językowym i składniowym ulegają wyrównaniu na płaszczyźnie intonacyjnej, dzięki czemu pymuman noecedneenocmb npedcmam\ dpaMammecKu-My3biKcuibHOu^%(i. Muzyczne brzmienie tekstów Pietruszewskiej posiada, według Markowej, swoje tempo, jest to spokojne tempo - andante*¹.

Polisemantyczność i ambiwalencja - podsumowuje swój artykuł Tatiana Mar- j kowa - jako stylistyczne dominanty prozy Pietruszewskiej jawią się na różnych poziomach, jednakże, przede wszystkim, w warstwie językowej⁸⁸. Markowej wtóruje Ksenia Rożdiestwienska, „znak firmowy” autorki upatrując w jej stylistycznej i narracyjnej polifoniczności⁸⁹.

Markowa dostrzega oryginalność Pietruszewskiej w tym, że pisarka zachwiała j monopolistyczną pozycją normatywnej składni oraz zwróciła uwagę na rozziew po- i między syntaktycznym i semantycznym poziomem tekstu:

Tatom o6pa30M e npo3e IlempyuieecKou cdenana nótimmim pa3pyiuumb 6e3pó3dejibHoe doMUHupoeamie uopMamuenozo cmmaKcuca, oónaoicumb «3ct3op» Meołcdy cimmaKcuyecKUM u ceManmwecKUM pucyHKOM meKcma⁹⁰.

W pracach omawiających twórczość Ludmiły Pietruszewskiej jednym z ważnych usiłowań jest próba wskazania konstant jej twórczości. Z ustaleń Anatol ija Barzacha, Nauma Lejdermana, Jeleny Gościło, Marka Lipowieckiego, Swietłany Pachomowej można wypreparować następujące wyróżniki:

1.    Bezprecedensowa koncentracja negatywnych zjawisk życiowych.

2.    Napór nierozwiązywalnych problemów, determinowanych ostatecznie przez tragizm egzystencji (śmierć, śmiertelna choroba, samobójstwo).

3.    Penetrowanie tematów tabu-alkohol izm (Cmpana), przemoc fizyczna {Tupimuda nmuuetc, IJecnu eocmoHHbuc cnasHu), seksualność (Cjiyuau Eozopoduijbi), prostytucja {JloHb KceHu), samobójstwo (Ceou Kpyz, Omey u Mamb), gwałty, kazirodztwo (Ceou Kpyz), pedofilia, impotencja (Ceou Kpyz), homoseksualizm (.Bpem noub), transseksualizm (Adyoicecmeemocmb u otceucmeemocmb).

^w A. Eap3ax. Opaca<cnax Jl. IJempyiueecKOu: 3aAtemicu aymcaudepa..., op. cit.

⁸⁵ P. Thmchhhk, Tbt-umo? Mjiu eeedenue e meamp FlempyiueecKou. IlocjiecjioBHe k kh.: JI. TleTpy-meBCKaa. Tpu deeyium e zonyóoM. TJbecu, MocKBa 1989, s. 394-398.

f? T. MapKOBa, Tlosmum noeecmeoeanust JI.TJempyuieecKou, «PyccKaa Penb», MocKBa 2004, B i 43.

⁸⁷    Tamże, s. 43-44.

⁸⁸    T. MapKOBa, Rpsmttm noeecmeoeanwi J1 JlempyweacKou. op. cit., s. 39.

⁸⁹    K. PoHmecTBeHCKaa, Homwe 6nazoyxanue MemeMrtcuxo3a. JJioómujui IJempyweecKcm, HoMep Odun, unu B cadax dpyzwc eomoDtcHocmeit, HJIO 2004, Na 67. http://magazines.russ.ru/nIo/2004/67/ knl7-pr.html. Dostępne 17.08.2007.

⁹⁰    T. MapKOBa, TloimuKa noeecnwoeaiiim JJ.nempyuteacKou, «PyccKaa PeHb», MocKBa 2004. Xs 2, s. 44.

4.    Antyliterackość, zwrot ku estetyce prymitywu.

5.    Polifonia struktury narracyjnej.

6.    Polisemantyczność, ambiwalencja.

7.    Obecność w podtekście metafizycznej głębi.

8.    Wykorzystanie różnych językowych idiolektów, nieoczekiwane ich zestawianie.

9.    Dominanta nieświadomości w postępkach bohaterów.

10.    Połączenie elementów przyziemnej rzeczywistości bytu z fantastyką i mistyką.

11.    Kolizja swój-obcy.

Kaoicdbiu nejioeeK - omo ozpoMHbiu Mup^9].

Kaoicdbiu nenoeeK neped codo u npae^{1 2}.

Frapującym zjawiskiem w twórczości Pietruszewskiej są jej bohaterowie. To przeciętni inteligenci z wyższym wykształceniem, uosabiający wypracowany przez literaturę rosyjską typ „małego człowieka”, mieszkańcy dużego, najprawdopodobniej stołecznego miasta, pracownicy instytutów naukowych, uwikłani w swoje sprawy rodzinne, rzadziej służbowe. Nieheroiczni (zepou U3 monnbi, e KomopoM Hem mmezo om zepox³\ nieustabilizowani, dalecy od jednoznaczności, „wsobni”, choć zabiegają o przynależność do grupy.

Charakterystyczna i zarazem szokująca okazuje się dysproporcja pomiędzy ich pozycją i wykształceniem a niezdolnością do panowania nad sobą i swoim życiem. Siergiej Czuprynin nazywa ich lumpeninteligentami⁴, dodając, że podobni odszczepieńcy (idioci, maniacy, wyrodki, debile, alkoholicy, blagierzy) zaludniają całą „inną” prozę⁵.

Na anonimowość i lunatyczność bohaterów Pietruszewskiej zwraca uwagę Anna Skotnicka (Bezwolni, nie potrafiący ogarnąć własnego życia, skupieni tylko na sztuce przetrwania, bohaterowie nabierają w rezultacie cech „nieludzi”, lunatyków, manekinów, lalek. [...] wszyscy istniejąjako monady, współcześni „ludzie w futerale”, niezdolni do relacji z drugim człowiekiem⁶).

1

   JI. TleTpymeBCKaafl, JJeesmibiu moM, op. cit., s. 70.

2

   http://www.mtfontanka.spb.ru/pro_stceniym/08/10.htm. Dostępne 21.07.2007.

3

   H. ArameBa, YpoKU Aiy3bucu JIiodMwibi TlempyiueecKou, «Mockobckhc hobocth» 13.09.1992. H 50 (645).

4

   Wydaje się, że taki właśnie „mały człowiek”, któremu już nie mogły towarzyszyć wyłącznie współczucie i troska, stał się powodem krytyki twórczości Pietruszewskiej w artykule Igora Diedkowa. Por.: H. JfeaKOB, Mema\top(p03a AtaneubKozo uenoeeKa, unii mpazedun u <papc oówdeHHocmii. [w:] Tlocnednuu Dmaoic. CóopmiK coepeMemiou npo3bi, MocKBa 1989, s. 426: Memauop<po3bi sce mozo oice McmeubKozo uenoeeKa? Tepneuue u cKpauuocmb, ooepuyeiuuecn azpeccueuocnibio. uuHusuau U 6Ced0360JieHH0CmbK).

5

   C.    Jjpyzan npo3a, «JlHTepaTypHaa ra3eTa» 1989, jNs 6, s. 4. Zob. także: A. Skotnicka.

Model prozy „innej" w literaturze rosyjskiej po 1985 roku. Wrocław 2001. s. 23.

6

‘^x* A. Skotnicka, Czas noc. Proza Ludmiły Pietruszewskiej i Tatiany Tołstoj, „Literatura na Świecie”.