50698 skanuj0088 (15)

Socjologia życia codziennego

•,! i 1983, s. 103-213].. Niekiedy podkreśla si;, ze typem rozumienia działań spolecz-n - eh jest empatia. Rozumienie nic jest jed-n..k tożsame z empatią, ani nic jest przez o-;.t warunkowane (Z. Krasnodębski 1986).

/ uwagi na specyfik*; zjawisk społecznych,

1 óia nie występuje w obszarze nauk przyrodniczych, przeciwstawia się niekiedy „wyjaśnianie" i „rozumienie". W gruncie rzeczy y dnak rozumienie jest pewnym rodzajem ./jaśriiania. Orientację tę zalicza się do l.uinamstyczncgo, a zarazem antynaluiali-•' ,c/nego, nurtu w socjologii (wyjątkiem j- st stanowisko teoretyczne l^;. Znanieckiego). (A.S.)

/ulj. empatia, pozytywizm, socjologia, współ-■ zyrinil; Immanislyczny.

I.ileralura:

/ rasnmlębski Z., 19X6. Rozumieniu ludzkiego zachowania Rozważania o filozoficznych />odnowach nauk humanistycznych i społecznych, l’l W, Warszawa.

¹ J.sowsM X., 1933, O osobliwościach nauk społecznych, l*WN, Warszawa.

Weber M., 1972, H'irisclia/1 und Gcsellschoft. Gruntlriss der Rerslehcndcn Soziologie,

1 C li. Mohr (Paul Sliebcck), Tubingcn.

Socjologia życia codziennego, jeden z nurtów socjologii współczesnej, w którym zmierza się do wykrycia reguł kształtujących przebieg interakcji. W odróżnieniu od ujęć tradycyjnych podkreśla się tutaj znaczenie nieustannie zachodzącego procesu interpretowania i definiowania sytuacji przez podmiot (aktora). Z tego względu kierunek ten określany jest także jako paradygmat (tzn. wzorzec) interpretacyjny. Jeszcze inaczej nurt ten określa się jako socjologię fenomenologiczną. Nawiązuje się w nim do ustaleń Alfreda Schulza, zajmującego się w swoich pracach irt.in. zagadnieniami konstytucji (wytwarzania) poczucia oczywistości, typowego dla postawy zdroworozsądkowej. Z tego typu teoretycznych inspiracji wywodzą się socjologiczne zainteresowania tzw. życiem codziennym, a więc zachowaniami i interakcjami ludzi w naturalnych sytuacjach i otoczeniu życiowym. W warunkach tych postawa naturalna - a więc zdroworozsądkowa - znajduje najpełniejszy wyraz. Dó'Socjologii życia codziennego zalicza się takie teorie socjologiczne, jak intcrakcjonizm symboliczny, etnometodo-logię lub koncepcję dramaturgiczną P.nunga Gollinanna. (A.S.)

Zob. definicja sytuacji, clnometodologia, iulcr-akcjnnizin symboliczny, koncepcja dramaturgiczna, sytuacjonizm.

Socjologia życia gospodarczego, zob. socjologia ekonomiczna.

Socjologizin, zob. socjologia.

Socjopatia, zob. antyspoleezność.

Socjotcchnika, praktyczne wykorzystywanie wiedzy z zakresu nauk społecznych do przekształcania rzeczywistości społecznej. Socjotcchnika to zarówno rodzaj działań społecznych, jak i „zbiór dyrektyw, w tym jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać celowych, z góry zamierzonych przekształceń, opierając się przy tym na uznanych ocenach i przyjętych wartościach społecznych" [Socjotechnika... 1970, s. 18], Skuteczność działania - a więc odpowiedź na pytanie, w jaki sposób w danych warunkach osiągnąć zamierzony cel -stanowi główny przedmiot zainteresowania socjolechniki.

Termin „socjotcchnika" używany jest zamiennie z nazwą „inżynieria społeczna". Jednocześnie w zbliżonym znaczeniu używa się takich określeń, jak: nauka stosowana, sterowanie społeczne, technologia społeczna, architektura społeczna lub prakseologia. Potocznie działalność socjotechniczną uznaje się często za tzw. manipulowanie. Ta mnogość, nazewnictwa wynika stąd, że socjolcclinika wykorzystuje dorobek wielu nauk społecznych, takich jak socjologia, psychologia (zwłaszcza psychologia społeczna), ekonomia, nauka o organizacji i zarządzaniu, pedagogika, prawo ilp. [A. Kar-wińska, J. Mikułowski Pomorski, M. Pacholski 1988, s. 10], Refleksja na temat praktycznego wykorzystania ustaleń leore-

Socjotcchnika 181

tycznych tych dyscyplin wyprzedzała powstanie socjotcchniki - jako pewnej dziedziny usiłującej integrować rezultaty zastosowań uzysł anc w obrębie tych poszczególnych nauk. Jednocześnie konieczność praktycznego działania wyprzedza zazwyczaj powstanie nauki oraz refleksji teoretycznej odnoszącej się do danej dziedziny aktywności.

Socjotcc mika jako nauka zorientowana na działalność praktyczną niweluje - przynajmniej częściowo - różnice między wysoce abstrakcyjną i „oderwaną od rzeczywistości” sferą teorii a potrzebami praktyki społecznej, pomimo że spotykane często przeciwstawianie teorii i praktyki uznać należy za nieuprawnione. Jak się podkreśla -nie ma nic bardziej praktycznego niż dobra teoria. Podkreślali to również W.I. Thomas i F. Znaniecki rozpatrując warunki stworzenia skutecznej techniki społecznej i ograniczenia tzw. socjologii zdroworozsądkowej: .jedyny praktycznie ekonomiczny sposób stworzenia skutecznej techniki to stworzyć naukę niezależną od technicznych ograniczeń” (W.I. Thomas, F. Znaniecki 1976, s. 50],

Wzajcn ny związek między teorią a potrzebami pnktyki najbardziej widoczny jest w wypadki; formułowania dyrektyw socjotechnicznych. Dyrektywy fc stanowią podstawowy element działań socjotechnicznych. Zazwyczaj przyjmują one postać zdania typu: „Jeśli chcesz osiągnąć cel X, powinieneś uczynić A". Wskazuje się przy tym na warunki wystarczające, konieczne lub sprzyjające rcali tncji założonego celu. Niejednokrotnie podaje się także, czego nie należy robić, aby zamierzone działanie było skuteczne. D>rcktywy opierają się często na ogólnych prawach nauki i można je z tych praw dedukcyjnie wyprowadzić. Przykładowo, znane twierdzenie sformułowane przez G. Simmc a, głoszące, że konflikty z inną grupą (lub szerzej: zagrożenie zewnętrzne) prowadzą do wzrostu wewnętrznej integracji grupy, przełożyć można na następującą regułę socjotechniczną: aby zwiększyć stopień integracji grupy społecznej, należy wytworzyć poczucie zewnętrznego zagrożenia. Zależność tu często była wykorzystywana w sytuacjach, gdy inne sposoby osiągania integracji wewnątrzgrupowej okazywały się zawodne. Można ponadto zauważyć, że nic zawsze musi wystąpić faktyczne zagrożenie zewnętrzne, wystarczy wyłącznic poczucie zagrożenia wśród członków grupy. Może być ono celowo wytwarzane przez system sterujący. (Inne przykłady przekształcania praw nauki w dyrektywy socjotechniczne zob. (A. Podgórccki 1966, s. 10-1-115]). Wiele dyrektyw socjotechnicznych wywodzi się także z wiedzy potocznej, w której zawartych jest niejednokrotnie sporo trafnych obserwacji dotyczących życia społecznego i warunków skutecznego działania.

Wyodrębnić można różne typy działań socjotechnicznych, czyli wpływania podmiotu (systemu sterującego) na przedmiot działania (system sterowany). System sterujący może zmierzać do wywołania zmiany celów i (lub) środków działania zamierzonego przez system sterowany; oddziaływać może na postawy przyjęte przez podmiot lub dążyć do modyfikacji jego zachowań (wyeliminowania niepożądanych bądź wywołania zachowań oczekiwanych). Działania te zmierzać mogą do zwiększenia podporządkowania lub autonomii systemu sterowanego, odwoływać się do sfery emocjonalnej lub intelektualnej, oddziaływać głównie za pomocą „nagród” lub „kar", przebiegać w sposób jawny bądź skryty.

Celem wszelkich oddziaływań socjotechnicznych jest wywołanie jakiejś zmiany w systemie sterowanym lub, w szczególnym przypadku, niedopuszczenie do zmian, które są przewidywane. Zmiana—jak zauważył G. Simmcl — nie jest jednak celem samym w sobie. „Na ogól nikomu nic zalezy na tym, by wpływać na drugiego osobnika, ale na tym, by wpływając na drugiego oddziaływać pośrednio na własną sytuację" [G. Simmcl 1975, s. 229]. Działalność socjotechniczna rozpatrywana z tego punktu widzenia ujmowana może być jako rodzaj