58630 P1130641 resize

40

Jodyny zwierzęcy pochówek należący do kultury Cltłoplce-Vesełó (lub pokrewnej jej grupy gródecko-zdof-biekioj) ic Strzyżowa, woj. zamojskie, u zawierający szkielet psu ułożony w kolistej jamie, nu pruwym boku, głową na północ (rye. 15) I wyposażony w dwa naczynia, odkryty /ostał obok kości ludzkich (resztki grobli'/) i może był z nimi związany (J. Gurbu 1955),

AtswiAw kulturowy

Ceramika omawianej kultury (tabl. VIII-X11I, XV-XVI1) obejmuje okteślony zespól form przeważnie nie znanych w eneolitycznych grupach kultury ceramiki sznurowej,o specyficznej ornamentyce i o swoistych cechach technologicznych. Wprawdzie niektóre typy naczyń występują i w późniejszych kulturach, np. w micrzanowic-kiej, lecz będą tam reprezentowane przez nieco inne odmiany, najczęściej bez charakterystycznej dla kultury Chtopicc-Vcse)ó ornamentyki.

Najbardziej typową Formą (występującą juko prawie jedyna w grobach) jest nieduży kubek z taśmowatym uchem, którego górny przyczep umieszczony jest nu równi z krawędzią wylewu (tabl. X: 3). Najczęstsze są przysadziste okazy o łagodnie wydętym brzuścu i esowatym profilu, których odmianę stanowią kubki o zwężającej się części dolnej; kubki z zaokrąglonym brzuśccm i z cylindryczną szyjką oraz z uchem o górnym przyczepie poniżej wylewu (tabl. X: 2, 4); prócz tego okazy o brzuścu beczułko waty m, kubki z szerokim otworem zwężające się ku dołowi; wreszcie okazy niskie i szerokie zbliżone do czerpaka (tabl. VII: 6). Do rzadszych typów należą kubki z dwoma uchami oraz cylindryczne z uchem, będące (te ostatnie) reminiscencją okazów z klasycznych grup kultury ceramiki sznurowej. Na terenie osad spotyka się fragmenty kubków lub małych amforck, ale pozbawionych uch.

Drugim rodzajem naczyń są dzbany o łagodnym esowatym profilu (o wysokości od kilkunastu do dwudziestu kilku cm) z silnie wypukłym brzuśccm o największej wydętości poniżej połowy wysokości (tabl. X: 7-8). Występują też dość wysokie dzbany (tabl. VIII; 2) o dwu symetrycznych uchach (Iwanowice, Złota, woj. tarnobrzeskie, Strzyżów, woj. zamojskie i Gródek w rej. Równe).

Kolejną formą są amfory (tabl. X; 16-17). Do najpospolitszych należą okazy zazwyczaj kilkunastocentymetrowej wysokości z cylindryczną szyjką i dwoma umieszczonymi przy niej dość dużymi uchami. Obok nich występują małe amforki z szerokim wylewem i małymi uszkami u nasady niskiej szyjki. Znamy też (Iwanowice) duże okazy (wysokości ponad 20 cm) z wąską szyjką i silnie wydętym brzuśccm o średnicy co najmniej dwukrotnie większej od średnicy otworu. Dalej wymienić należy misy stożkowate lub w formie wycinka kuli, przeważnie ze zgrubiałą krawędzią (tabl. X: 12). Pojawiają się też (Iwanowice) misy na 4 nóżkach, z uszkiem przy krawędzi (tabl. X: II).

Wszystkie omówione dotąd formy naczyń są z reguły zdobione charakterystycznym dla naszej kultury układem ornamentu sznurowego w postaci poziomych pasm (2-4 odciski w każdym), rzadziej pojedynczych odcisków na szyjce i bardzo często takich samych pionowych na brzuścu, które układają się promieniście lub ukośnie; czasem są to krótkie pętelki. Na ceramice z Polski środkowej, Podlasia, Lubelszczyzny i Wołynia spotyka się często ukośnie lub promieniście rozmieszczone dość głęboko ryte żłobki (tabl. X: 4). Na niektórych amforach wołyńskich (grupa gródecko-zdołbicka) ornament sznurowy na szyjce ujęty jest u dołu ukośnymi, krótkimi nacięciami. U znacznej części kubków, dzbanów i małych amforck pionowymi odciskami sznura zdobione są również ucha. Zdarzają się także wypadki dodatkowego zdobnictwa plastycznego w postaci grup żeberek na brzuścu — pionowych lub rozchodzących się promieniście w dół od nasady ucha (dzban z Iwanowic).

Ceramika ta wykazuje dużą jednolitość technologiczną na całym obszarze występowania kultury Chłopice--Vesclć. Zdecydowana większość kubków, dzbanów, amforck najczęściej wykonana jest z gliny o domieszce drobnego żwirku lub tłucznia, na powierzchni ma bar\tę najczęściej brunatną, szarą i ślady lekkiego gładzenia. Ceramice takiej towarzyszą w osadach garnki (tabl. X: 15) średniej wielkości, najczęściej o esowatym profilu, czasami o szyjce bardzo wąskiej cylindrycznej lub lejowatej; te ostatnie (często zdobione sznurem) posiadają tuż pod krawędzią brzegu 4 lub więcej płaskich, często nacinanych guzków, rzadziej spotyka się 4 grubsze guzy poniżej krawędzi. Ceramika z osad ma grubsze ścianki, glina zawiera niezbyt dużo domieszki tłucznia; część tych garnków posiada odciski tekstylne na powierzchni.

Z innych przedmiotów z gliny na uwagę zasługują, spotykane co prawda sporadycznie, ciężarki tkackie z Piaseczna-Kolónii i Syryni, woj. katowickie (tabl. IX: I). Na Wołyniu zaś, w grupie gródecko-zdolbickicj (Zozów), występują dwustożkowe pr/ęśliki (I. Swiesznikow 1974, s. 111, ryc. 37: 9).

W kulturze Chłopice-Veselć następuje znaczny rozwój krzemieniarstwa. Co ciekawe, że zjawisko to możemy obserwować nie tylko na terenach, gdzie występują bogate złoża wysokogatunkowego krzemienia, ale także iw obszarach stosunkowo znacznie odległych od baz surowcowych jurajskich czy łysogórskich, np. na Podlasiu