66943 Obraz1 (21)

na

© Copyright by Bogusław Dopart and Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS” Kraków 1992

Publikacja wydana z dotacji MEN

Zamówienie realizuje: TA i WPN „UNTVERSITAS”

31—007 Kraków, ul. Wiślna 2/24

Redaktor Maria Indyk Projekt okładki: Grzegorz Nowak Korektor Wiesława Wygaś-Fiałkowska Skład komputerowy: Grzegorz Nowak

BIBLIOTEKA GŁÓWNA FILII UW w Białymstoku

FUW0000651

Druk: Poligrafia Kurii Prowincjalnej Zakonu Pijarów, Kraków.

ISBN 83—7052—110—X

Uwagi wstępne

Dzieła poetyckie, które Mickiewicz uznał za dojrzałe i opublikował w Wilnie i w Rosji, trudno byłoby sprowadzić do wspólnej formuły artystycznej. Zatem Grażyna, choć jej koloryt historyczny nosi m.in. romantyczne znamiona, pozostaje poematem historycznym o przewadze cech klasycyslycznych. W romansach i sonetach odeskich zdają się dominować konwencje sentymcntalislyczne. Ballady, Dziady wileńskie, krymski cykl sonetowy i Konrad Wallenrod wyznaczają - jak wolno sądzić - drogę romantycznych poszukiwań poety.

Tę ostatnią grupę utworów bierzemy pod uwagę w niniejszych badaniach. Rozważa-rriy także ważniejsze wypowiedzi pozapoetyckie Mickiewicza (programowe, teoretyczne, komentarze krytyczne), o ile wydają się one oświetlać sens interpretowanych dzieł poetyckich.

Postępowanie nasze jest dwustopniowe. Dążymy najpierw do ukazania świata przedstawionego wymienionych utworów jako całości systemowej przez obserwację przestrzeni, czasu, dynamiki wątku głównego i struktury postaci pierwszego planu, przy czym świat poetycki cyklu balladowego i Dziadów traktujemy komplementarnie. Zmierzamy do uchwycenia globalnego sensu poszczególnych dzieł i do ustalenia ich perspektywy poznawczej. To jest krok pierwszy, cel bezpośredni.

Wyniki działań interpretacyjnych - i oto cel pośredni, a zarazem dalszy - pozwolą stwierdzić, czy dzieła te są romantyczne (więcej - integralnie romantyczne) w porządkach kompozycyjnym, cpistcmologicznym oraz ideowym. Zachodzi tu nieuchronne pytanie o kryteria przynależności danego utworu do romantycznego prądu. Ustalamy je w dwu pierwszych rozdziałach tej pracy, gdzie śledzimy programotwórczc zabiegi polskiej krytyki i krytyczno-literacką recepcję poezji Mickiewicza w przedpowsta-niowym dziesięcioleciu. Powołamy się dodatkowo na wyznaczniki romantyzmu podane przez Renć Wclleka¹. Cel pośredni - z istoty swej historycznoliteracki - osiągniemy więc drogą dedukcji.

Cel bezpośredni - rozumienie każdego utworu jako całości i całości utworu ujawnienie - na charakter krylyczno-interprctacyjny. Może nie od rzeczy będzie wskazać choćby dwa warunki, które musi spełnić, jak sądzimy, prawomocna interpretacja. Po pierwsze, należy postawić problem struktury, ^Mto znaczy oczywistego uporządkowania, oczywistej artykulacji wewnętrznej, takiej że części dają się rozumieć jedynie przez całość, którą tworzą, a szczegóły znaczą wyłącznie przez zespoły, w których są umieszczane"*. Objaśnienie tekstu jako spójnej i zhierarchizowanej całości znaczącej skłania, by odwołać się do Diłthcy'owskicgo Zirkel im Verstehen, owego "kołowego rozumienia", które ostatnimi czasy wspólne jest wszystkim naukom badającym odniesienie człowieka do świata i do samego siebie. Po drugie, dzieło poetyckie jest znaczącą całością jako